هفت‌برکه – حسین ناصری: وقتی بعد از سه ماه، عملیات بهسازی و زیباسازی بلوار معلم به پایان رسید (خبر در هفت‌برکه)، یکی از موارد عجیبی که نظر بسیاری از شهروندان را به خود جلب کرد، استفاده از نورهای پایه‌کوتاه باغی در وسط بلوار بود. اگر از دلیلِ قلع و قمع درختان که زیبایی خاصی به این بلوار می‌بخشیدند بگذریم، برای این نورهای کوتاه تنها یک دلیل به ذهن می‌رسد: ایجاد آلودگی نوری برای رانندگان!
اگر شب‌ها در بلوار معلم رانندگی کنید، می‌بینید که لامپ‌های لاکپشتی قدیمی روی تیرهای این بلوارها خاموشند و در عوض، نورهای رنگارنگ در دو سمت بلوار هم‌راستای چشم شما قرار دارند و اصطلاحا توی چشم شما فرو می‌روند! همین نورها چند وقت پیش در بلوار کوثر، و مدت‌ها پیش در بلوار سعادت هم نصب شده بود. به گفته‌ی یکی از کارمندان شهرداری، چراغ‌های لاکپشتی بلوار معلم سوخته است و قرار است بودجه‌ای برای سفارش و نصب ال.ای.دی LED اختصاص داده شود. اینجاست که کلمه‌ی «بَزَک کردن» به جای زیباسازی بیشتر به ذهن می‌آید.
اصلا چرا بلوارها را نورپردازی می‌کنیم؟ یک سری چیزها اینقدر جزو بدیهیات است که توضیح دادنش تکرار مکررات است، اما انگار برای شهر ما لازم است. استفاده از معابر شهری در طول شبانه‌روز، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی شهروندان است. برای بهتر شدن کیفیت و عملکرد معابر شهری، عناصر و مولفه‌های زیادی دخیل‌اند، که یکی از آنها روشنایی است. اگر استانداردهای لازم در طراحی و نصب روشنایی شهری رعایت شود، این اهداف محقق می‌شود: ۱. کاهش حوادث و سوانح رانندگی و تصادفات؛ ۲. افزایش ایمنی و امنیت عابرین و پیشگیری از وقوع جرم و جنایت در شب؛ ۳. روان شدن تردد وسایل نقلیه؛ ۴. تداوم فعالیت‌های تجاری و رونق زندگی شبانه.
حالا تصور کنید با حذف چراغ‌های لاکپشتی (که هم مسیر خودرو و هم پیاده‌رو را روشن می‌کرد) و نصب چراغ‌های پایه‌کوتاه (که فقط کاشی‌کاری رفوژ وسط بلوار را روشن می‌کند) کدام‌یک از این اهداف محقق می‌شود؟ به نظر می‌رسد خود این نورپردازی می‌تواند باعث ایجاد حوادث رانندگی شود، چون دید رانندگان را مختل می‌کند. از طرفی دیگر، نورهای پایه‌کوتاه باغی، برای روشن شدن جلوی پای عابران پیاده در حال قدم زدن نصب می‌شود. آیا قرار است کسی وسط بلوار معلم پیاده‌روی کند؟
نکته‌ای که ظاهرا مغفول واقع شده است، تفاوت روشنایی معابر با روشنایی سایر فضاهای عمومی است. روشنایی معابر شهری به سه عامل اصلی بستگی دارد: ۱. ارتفاع نصب روشنایی: در یک فضای خیابانی، ارتفاع روشنایی برابر با چهار متر و نیم است. این ارتفاع برای خیابان‌های فرعی می‌تواند تا چهار متر و ۲۰ سانتی‌متر کاهش پیدا کند. در محدوده‌ی این فضا و ارتفاع، هیچ شیء ثابتی نباید وجود داشته باشد[۱]. ۲. شدت روشنایی (درخشندگی): هدف اصلیِ روشنایی سایر اماکن عمومی، روشن و دیده شدن اشیاء مختلف و افراد و… است؛ اما هدفِ روشنایی معابر، روشن و دیده شدن پس‌زمینه‌ی اشیاء مختلف (خیابان) است. طراحی و نصب روشنایی معابر باید طوری باشد که باعث خیرگی رانندگان و عابرین نشود. خیرگی زمانی رخ می‌دهد که دید انسان به دلیل درخشندگی زیاد منابع نوری یا اختلاف شدید (کنتراست) محدود شود چرا که خیرگی باعث کم شدن دید عابرین و رانندگان می‌شود و خطر تصادف و سوانح رانندگی را افزایش می‌دهد. برای پیشگیری از خیرگی حاصل از روشنایی، می‌توان با افزایش ارتفاع نصب پایه چراغ‌ها، نور زیاد را از محور دید رانندگان و عابرین خارج کرد و یا با استفاده از رفلکتور‌های مخصوص، خیرگی را کاهش داد.[۲] ۳. فواصل بین پایه‌های روشنایی: فواصل بین پایه‌های روشنایی به دو مورد دیگر بستگی دارد.
زیباسازی شهری در هر سطحی و زمینه‌ای استانداردهای خودش را دارد. درست است که سلیقه‌ی مدیران و طراحان هم در این زمینه نقش مهمی دارد، اما این اعمال سلیقه‌ها نباید به قیمت کنار گذاشتن استانداردها تمام شود. بالاخره دلیلی دارد که رنگ آمبولانس سفید است و رنگ ماشین آتشنشانی قرمز؛ نمی‌شود که بر اساس سلیقه، آمبولانس را سبز کنیم و ماشین آتشنشانی را صورتی! به همین قاعده، اگر در نورپردازی و نصب روشنایی معابر نیز استانداردها رعایت نشود، نتیجه خنده‌دار و حتی خطرناک می‌شود. بهتر است در آینده، شهرداری روی نورهای ال.ای.دی. بیشتر سرمایه‌گذاری کند و همچنین بیشتر از قشنگی، به کارکرد نورپردازی توجه کند.
مآخذ:
[۱] قریب، فریدون (۱۳۹۴). شبکه ارتباطی در طراحی شهری. دانشگاه تهران، ص ۵۹.
[۲] طراحی و روشنایی معابر و پیاده‌رو، مجله اکووات.
دیگر نوشته‌های حسین ناصری را در این صفحه بخوانید.