هفت‌برکه – مسعود غفوری: در روزگار قدیم، اماکنی همچون بازار، عبادتگاه و حمام، علاوه بر کاربرد ویژه‌شان در زمینه اقتصادی، مذهبی و بهداشتی، یک نقش عمومی‌تر هم از لحاظ اجتماعی داشتند: این مکان‌ها امکان گفت‌وگو را بین شهروندان فراهم می‌کردند. در روزگار مدرن، خیابان این نقش را به بهترین شکل ایفا می‌کند. خیابان جایی است که مردم از هر جنس، سن، طبقه، توانایی، و عقیده‌ای به آن دسترسی دارند، در آن با یکدیگر تعامل می‌کنند، و از آن به شکل‌های مختلف بهره می‌برند. تعطیل شدن خیابان نه تنها زندگی مردم را مختل می‌کند، بلکه یک حق اساسی آنها را هم سلب می‌کند: حق دسترسی به یک فضای عمومی، و به عبارتی دقیق‌تر، حق ارتباط.
امروزه شبکه‌های اجتماعی نیز کارکردی مثل خیابان دارند. با فراگیر شدن برنامه‌هایی همچون واتساپ و اینستاگرام در میان تمام اقشار جامعه، این شبکه‌ها مثل یک فضای عمومی، امکان تعامل و گفتگو و سود بردن را برای همه فراهم می‌کردند. آیا فیلتر شدن این شبکه‌ها را نیز می‌توان معادل از دست رفتن حق اساسی ارتباط محسوب کرد؟
هرچه استفاده از این شبکه‌های اجتماعی بین مردم فراگیرتر می‌شود، نقش آنها نیز در عرصه‌ی عمومی مهم‌تر می‌شود. ۱۳ سال پیش، زمانی که فیسبوک و توییتر در ایران فیلتر شد، عده‌ی کمی از مردم به آنها دسترسی داشتند و از آن استفاده می‌کردند. اما امروزه که سطح فراگیری واتساپ بسیار زیاد شده است، فیلتر شدن آن اثرات بیشتری نسبت به فیلتر شدن فیسبوک و توییتر دارد. طبق آماری که ایسپا در خرداد ۱۴۰۱ منتشر کرد، ۷۸.۵ درصد مردم حداقل از یک پیام‌رسان یا رسانه‌ی اجتماعی استفاده می‌کنند؛ که در بین رسانه‌های اجتماعی مورد مطالعه، استفاده از واتساپ با ۷۱.۱ درصد بیش از سایر برنامه‌ها است (آمارهای دیگر ایسپا در مورد واتساپ و دیگر شبکه‌های اجتماعی را در این کانال تلگرامی یا در این سایت بخوانید).
در گراش، تا قبل از فیلترینگ جدید، استفاده از واتساپ روزمره، فراگیر و همه‌گیر بود. نه تنها گفت‌وگوهای فردی، که بسیاری از امور اجتماعی دیگر نیز در آن صورت می‌گرفت: گروه‌های خانوادگی و دوستانه و دورِهمی در آن شکل می‌گرفت؛ گروه‌های مختلف اجتماعی در آن تشکیل می‌شد و بحث و جدل راه می‌افتاد؛ ارتباطات کاری و اداری در آن برقرار می‌شد؛ گروه‌های برای ارتباط مردم و مسئولان ساخته می‌شد تا ارتباط مستقیم‌تر و سریع‌تری اتفاق بیفتد؛ کانال‌های مختلف اطلاع‌رسانی از طرف نهادها و موسسات مختلف راه‌اندازی می‌شد؛ و…. این اتفاقات هنوز هم در سطحی محدودتر با استفاده از فیلترشکن صورت می‌گیرد، اما به وضوح می‌توان خلوت شدن گروه‌ها از پیام‌های تازه، کم‌رمق شدن بحث‌ها، و شکل نگرفتن ارتباطات را در واتساپ مشاهده کرد.
در این گزارش از چند تن از ادمین‌ها (مدیران) گروه‌های واتساپی در گراش در مورد تاثیر فیلترینگ بر این فضای عمومی پرسیده‌ایم.
مسئولان هم سردرگم شده‌اند
نه فقط مردم، که حتی مسئولان هم وابسته‌ی واتساپ هستند. از امام جمعه گرفته تا فرماندار و شهردار و مسئولان ادارات و ارگان‌ها از واتساپ برای گرفتن اخبار، ارتباط مردم و دیگر مسئولان، و هماهنگی‌های سازمانی استفاده می‌کنند. بهتر است بگوییم تا قبل از فیلترینگ واتساپ استفاده می‌کردند؛ الآن آنها هم مثل مردم سردرگم شده‌اند.
محسن حسن‌زاده، روابط عمومی شورای شهر و شهرداری گراش، یکی از افرادی بود که همیشه در واتساپ حضور داشت. او می‌گوید علاوه بر مدیریت چند گروه واتساپی برای کارکنان شهرداری، چند گروه برای انتقال اخبار شورا و شهرداری را نیز راه‌اندازی کرده بود و در چندین گروه عمومی نیز برای شنیدن نقد و نظرات و مشکلات شهروندان و انتقال آن به واحدهای مختلف شهرداری حضور داشت. حسن‌زاده می‌گوید: «قبلا خیلی راحت از کل بخشنامه‌ها و اطلاعیه عکس می‌گرفتم و در گروه کارکنان شهرداری می‌فرستاد. ولی الآن خیلی‌ها به اینها دسترسی ندارند. در گروه‌های خبری مثل گریشنا هم عضو بودم و مسائل و مشکلات مردم را می‌شنیدم و سریع پیگیری می‌کردم و انعکس می‌دادم به مسئولین واحدهای شهرداری. ولی الآن خیلی محدود شده است و ارتباطم با مردم شاید به ده درصد رسیده باشد. هم مطرح کردنش با مسئولین واحدها هم برای پاسخگویی سخت شده است. یا نمی‌بینند یا خیلی دیر می‌بینند چون مثل قبل به صورت مداوم در دسترس نیستند.»
حسن‌زاده می‌گوید استفاده از فیلترشکن برای کسانی که کار اداری می‌کنند از مردم عادی مشکل‌تر است: «مجبوریم مدام فیلترشکن عوض کنیم و هی قطع و وصل کنیم. مثلا حتی اگر بخواهیم به سایت استانداری برویم، یا اگر کار بانکی داشته باشیم و یا بخواهیم به برنامه‌های ایتا و بله برویم، باید فیلترشکن را خاموش کنیم.» به گفته‌ی حسن‌زاده، برای کارهای اداری به آنها دو برنامه‌ی بله و ایتا معرفی شده است، ولی «اینها خیلی محدودیت و ضعف دارند.» می‌پرسم آیا توانسته‌اند جای واتساپ را بگیرند؟ می‌گوید: «نه. فکر نمی‌کنم هیچوقت بگیرند.»
کار رسانه‌ها هم مختل شده است
مطبوعات و رسانه‌ها همیشه از به‌روزترین ابزار تکنولوژی استفاده می‌کنند. زمانی تلگراف سریع‌ترین ابزار بود، و بعد تلفن، و بعد ایمیل و… حالا هیچ رسانه‌ای را نمی‌توان پیدا کرد که از بستر شبکه‌های اجتماعی برای گرفتن اطلاعات و انتشار اخبار استفاده نکند. برعکس، بسیاری از رسانه‌های کوچک‌تر، فقط در بستر اینستاگرام و واتساپ شکل گرفته‌اند و فعالیت می‌کنند.
این نکته را از زبان محمد خواجه‌پور، مدیر رسانه‌های هفت‌برکه، بشنوید: «ما از زمان گسترش شبکه‌های اجتماعی در بیشتر آنها فعالیت داشتیم. معروف‌ترین آن گروه «اخبار گراش – خبر و تحلیل» و «گریشناگپ» بود که از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸ فعالیت داشت. در این گروه‌ها، تعدادی از فعالان اجتماعی و فرهنگی شهر در کنار روابط عمومی ادارات و مسئولان ادارات و نهادها بحث و گفتگوهای خیلی خوبی را شکل می‌دادند و به گفته‌ی بسیاری از فعالان و مسئولان، گروه‌های تاثیرگذاری بود. هرچند این نقد و نظرات در نهایت تحمل نشد و با دستور مقام قضایی مجبور به حذف گروه شدیم.»
خواجه‌پور در پرانتز به مشکل استفاده از این شبکه‌ها در ایران نیز اشاره می‌کند: «یکی از مشکلات ما همیشه این بوده که دادگاه، مدیر گروه را برای مطالب ارسالی دیگران هم مسئول می‌داند و چند پرونده دادگاهی در این مورد داشتیم که خوشبختانه در دادگاه مطبوعات در نهایت تبرئه شدیم. به خاطر همین، مدیریت گروه‌های واتساپی برای ما کاری پردردسر، پر مسئولیت و اعصاب خردکن بود.»
اما فیلترینگ واتساپ، چه تاثیری بر این روند کاری داشته است. خواجه‌پور می‌گوید: «بعد از آنها مدتی گروه نداشتیم ولی با اصرار مخاطبان از دو سال پیش چند گروه جدید تشکیل دادیم و کم‌کم اینها در حال پا گرفتن بود و مثل قبل نقش ارتباط مستقیم با مسئولین و دریافت سوژه از شهروندان را ایفا می‌کرد. با فیلترینگ واتساپ عملا این گروه‌ها به کما رفت. الان بیشترین بازخوردی که داریم این است که بعد از فرستادن آگهی ترحیم چند نفر می‌گویند: «خدا رحمت‌اش کنه»!»
نکته‌ی جالب این است که با وجود فراگیرتر شدن واتساپ به خاطر فیلتر شدن تلگرام از چند سال قبل، خواجه‌پور ارجحیت را به استفاده از تلگرام می‌دهد: «در تلگرام از قبل گروه «خبرخوان گراش» را داشتیم. بعد از بسته شدن واتساپ فعالیت این گروه تلگرامی بیشتر شد. من هم شخصا ترجیح می‌دهم که این گفتگوها در تلگرام باشد چون مدیریت آن ساده‌تر است. البته به خاطر شرایط ویژه‌ای که در کشور داریم، برخلاف میل، خیلی وقت‌ها مجبور به حذف پیام‌ها می‌شویم. ولی در نهایت آرزوی ما این است که گفتگوهای عمومی و اطلاع‌رسانی در تلگرام باشد نه واتساپ یا اینستاگرام.»
دست‌انداز در گفتگوی دغدغه‌مندان
حمید محمودزاده، خلبان و دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی است و از سال‌ها پیش در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارد. او از سال ۱۳۹۰ گروهی به نام «دانش‌آموختگان گراش» راه‌اندازی کرد که با وجود این که یکی دو بار منحل شد و افراد بسیاری در آن در برهه‌های مختلف عضو شدند، هنوز هم فعال است. محمودزاده می‌گوید: «آن ابتدای ورود اینترنت، مردم فقط در فروم‌ها مثل رایانت صحبت می‌کردند. ولی با آمدن واتساپ، چون دسترسی بهتر و سریع‌تر و جذابیتش بیشتر بود، مردم به این شبکه رو آوردند. ما این گروه را همان زمان راه‌ندازی کردیم و خیلی افرادی بودند که آمدند و رفتند؛ در واقع خودمان نخواسته‌ایم که کامل پر شود. جزو قوانین ما این است که هر کس باید فعالیت کند و حرف بزند، وگرنه اخراج می‌شود.»
محمودزاده می‌گوید هدف گروه از اسم گروه مشخص است: «موضوعات و مسائل شهر گراش موضوع اصلی ماست. هدف این بود که دوستان تحصیل‌کرده دور هم باشند. ما دو خطر قرمز داشتیم: یکی سکوت مطلق، و یکی رد شدن از خط قرمزهای سیاسی و دینی. همیشه هم دوست داشتیم که از دو طیف اصلی سیاسی در گروه باشند و بالانس حفظ شوند. البته درست است که گاهی یکی از طیف‌ها صبوری نمی‌کردند و از گروه خارج می‌شدند، ولی ما سعی کردیم فضای گفتگو فراهم باشد. احساس می‌کنم بحث‌ها در دیدگاه افراد هم تاثیرگذار بوده است.»
گروه «دانش‌آموختگان گراش» یکی از پرشمار گروه‌هایی است که افراد دغدغه‌مند را دور هم جمع کرده بود تا درباره‌ی موضوعات مختلف با همدیگر گفتگو کنند. اما با فیلتر شدن واتساپ، این گروه هم دچار یک افت نسبی در مشارکت افراد شده است. محمودزاده می‌گوید: «شرایط الآن طوری است که خودمان هم دوست نداریم به خیلی از مسائل بپردازیم!»
خاموشیِ صدای فوتبالی‌ها
محمودزاده یکی از مدیران گروه «فوتبال‌فنز» (طرفداران فوتبال) هم است. خودش می‌گوید: «مدیریت این گروه خیلی سخت‌تر هم بود، اما هم دوستان استقلالی و هم پرسپولیسی که در این گروه حضور دارند، اعتراف می‌کنند که بحث‌ها فقط کل‌کل نبود و بحث فنی هم در می‌گرفت.»
اسماعیل بلبلی، رییس اداره صمت گراش و داور فوتبال، یکی از فوتبالی‌های باسابقه و پردانش گراش است. او هم در گروه فوتبال‌فنز مدیر است و به شوخی در مورد وضعیت گروه بعد از فیلتر شدن واتساپ می‌گوید: ««کری‌ها خیلی کم شده است. از این بابت خوب است!»
از میان گروه‌های واتساپی مربوط به ورزش‌های مختلف، به سراغ گروه‌های هواداران استقلال و پرسپولیس به عنوان نمونه‌ای‌ترین گروه‌ها رفتیم.
مهدی عابدینی یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های هواداران پرسپولیس تهران را از سال ۲۰۱۴ در گراش راه‌اندازی کرده است. خودش می‌گوید در گراش ۵ یا ۶ گروه فعال در این زمینه وجود دارد، اما در گروه او، بحث فقط بحث ورزشی و فوتبالی بوده است: «بحث‌ها فقط ورزشی بود، نه بحث سیاسی داشتیم و نه قومیتی و لار و اوز و مذهبی و … فعالیت‌های جمعی زیادی هم انجام می‌دادیم، از جشن‌های قهرمانی بگیر تا برگزاری دو دوره مسابقات فوتسال، و حتی نذر شربت در مراسمی همچون فوت هادی نوروزی (بازیکن پرسپولیس) و تولد امام زمان(عج).»
فیلتر شدن واتساپ چه تاثیری بر این گروه داشته است؟ عابدینی می‌گوید: «فعالیت‌ها و بحث‌ها خیلی کم شده و طبیعی است. شاید ده درصد شده است. خبر خاصی هم نیست. فقط خبرهای جام جهانی را می‌فرستند. اصلا فکر مردم به سمت فوتبال و ورزش نیست.» آیا هواداران پرسپولیس به برنامه‌های جایگزین واتساپ فکر کردهاند؟ عابدینی جواب می‌دهد: «بقیه گفتند که روبیکا و ایتا و اینها را نصب کن چون فیلترشکن نداریم. ولی من گفتم من نه وقتش را دارم و نه این کار را می‌کنم.»
جواد افشار، طرفدار دوآتشه‌ی استقلال، نیز از ۱۲-۱۳ سال قبل، گروه «آبیته بدرقم» را راه‌اندازی کرده است و قوانین سفت و سختی را هم برای اعضای آن تعیین کرده است که به دو صفحه می‌رسد! افشار در مورد فعالیت گروه می‌گوید: «گروه فعالی بودیم. سالن برای فوتسال می‌گرفتیم و مسابقاتی را با قوانین سفت و سخت در سنین مختلف برگزار می‌کردیم. برای تماشای بازی‌های مختلف در شهرهای نزدیک مثل بوشهر و شیراز و حتی تهران برنامه‌ریزی می‌کردیم و اعضا را با امضا و رضایت از خانواده‌ها می‌بردیم. دورهمی استقلالی‌ها را راه می‌انداختیم و خیلی کارهای دیگر.»
با فیلتر شدن واتساپ، چه اتفاقی برای گروه استقلالی‌ها افتاده است؟ افشار می‌گوید: «الآن فعالیتی ندارد و مثل این که اعضا دلسرد شده‌اند. قبلا تمام روزها گروه از صبح تا شب فعال بود. الآن صبح به صبح یک نفر یک آیه از قرآن می‌فرستد و بعد تمام… تا شب دو سه تا پیام می‌فرستند فقط.» گروه در برنامه‌ی جایگزین چه؟ افشار با دلسردی می‌گوید: «در روبیکا و در یک برنامه ایرانی دیگر هم گروه زدم ولی کسی فعالیتی ندارد و یک نفر هم فعال نیست.»
دردسر مضاعف برای فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی
بخش مهمی از فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی گراش نیز با استفاده از واتساپ گره خورده است، از هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌ها تا ارتباط با خیرین؛ خیرینی که عمدتا خارج از گراش هستند و به استفاده از واتساپ عادت کردهاند و امکان استفاده از برنامه‌های ایرانی را هم ندارند. این مساله در کنار عدم تمایل بخشی از مردم به استفاده از برنامه‌های ایرانی و همچنین یکسان نبودن سلیقه‌ی آنها در استفاده از یک برنامه‌ی مشخص از میان چند برنامه، برای فعالان فرهنگی مذهبی هم مشکل‌ساز شده است.
علی‌اکبر مقتدری به عنوان مدیر کانون فرهنگی مسجد امام رضا(ع) و یکی از فعالان عرصه‌ی مذهبی در گراش، در مورد این مشکل می‌گوید: «قبل از این بیشتر از واتساپ استفاده می‌کردیم و به برنامه‌های ایرانی هم هرازچندگاهی سر می‌زدیم. ولی الآن در روبیکا کامل فعالیت می‌کنیم. مطمئنا افت عادی است، تا وقتی که اعضا منتقل شدند و نصب کردند و وارد گروه می‌شدند، زمان می‌برد.»
مقتدری در این زمینه از مردم گلایه دارد: «واتساپ را خود مردم شلوغ کردهاند، وگرنه اگر برنامه‌های ایرانی را حمایت کنند و در آن فعالیت کنند، خیلی هم خوب است. آنجا هم کمبودی ندارند. این فراگیری می‌توانست در روبیکا و ایتا باشد. من در این دو ماه، گروه‌های خودمان و پایگاه و مسجد را دراین برنامه‌ها دارم و مشکلی ندیدم و همه فعالیت‌های شخصی و مذهبی و کاری را انجام می‌دهم.»
با این حال، آیا استفاده از واتساپ را می‌شود کامل کنار گذاشت؟ مقتدری جوابش منفی است: «من خودم سه روز است که فیلترشکن نصب کرده‌ام. قبل از این نداشته‌ام و از برنامه‌های روبیکا و سروش و ایتا استفاده می‌کردم. اما واقعیت این است که خیلی از مخاطب‌ها نمی‌آیند به برنامه‌های ایرانی.»
فاطمه فدایی، دبیر ورزش و فعال فرهنگی، نیز از کسانی است که در زمینه‌ی اطلاع‌رسانی و برنامه‌ریزی برنامه‌های فرهنگی و مذهبی فعالیت مستمری دارد. او در مورد استفاده‌اش از شبکه‌های اجتماعی می‌گوید: «کلا من همه‌ی برنامه‌ها را از قبل هم استفاده می‌کردم، روبیکا، سروش و بله. واتساپ هم که دائم استفاده می‌کردم. الآن هم واتساپم به راه است و تقریبا با همان شکل قبلی کار می‌کنم، ولی رونقش کمتر از قبل شده است. بیشتر جوان‌ها که فیلترشکن دارند در آن حاضرند. خیلی‌ها از واتساپ رفته‌اند.»
گروه‌های خرید و فروش کم‌رونق شده‌اند
اسماعیل بلبلی، رییس اداره صمت گراش، می‌گوید فیلتر شدن واتساپ و اینستاگرام علاوه بر رساندن ضرر و زیان به فروشگاه‌ها و مشاغل خانگی (در هفت‌برکه بخوانید)، باعث شده است گروه‌های خرید و فروش در واتساپ هم از رونق بیفتد.
خانم فتحی یکی از کسانی است که کسب‌وکارش را با استفاده از استاتوس (وضعیت) واتساپ پیش می‌برد: «من پوشاک از تهران سفارش می‌دهم و در وضعیتی می‌گذارم و مخاطبانم می‌بینند و برای خرید می‌آیند. قبلا مخاطبانم هزار و خردی بودند که همه روزانه سر می‌زدند. ولی الآن فقط سیصد نفری می‌بینند. برنامه‌های ایرانی هم خیلی به درد نمی‌خورد و مخاطب هم کمتر شده است.»
«کافه‌بازار ۱ و ۲» دو گروهی است که احمد بابااحمدی از هفت سال پیش راه انداخته است تا در آنها فرصتی برای خرید و فروش برای شهروندان فراهم باشد. بابااحمدی می‌گوید: «ما همه اقشار را عضو گروه می‌کنیم، البته با نام. اول اسمش را ثبت می‌کنیم. در گروه همه چیز خرید و فروش می‌شود. البته در کنار این، اطلاع‌رسانی مراسم‌ها هم انجام می‌شود؛ اگر کسی آدرس و شماره تلفنی خواست هم می‌پرسد. خلاصه گروه به‌دردبخوری است. هر کسی هر مشکلی داشت، کارساز بود. هر گونه بحث سیاسی و متفرقه هم ممنوع بود.
«زمانی که واتساپ فیلتر شد، فعالیت‌ها هم کم شد و مخاطبینش به نصف رسیده است. البته یواش یواش مردم با فیلترشکن برمی‌گردند. قبلا فعالیت خیلی زیاد بود. شاید از صبح تا شب ۱۰۰ تا ۱۵۰ پیام رد و بدل می‌شد. ولی الآن به زحمت به بیست تا سی پیام می‌رسد.»
از بابااحمدی می‌پرسم آیا برنامه‌های ایرانی را امتحان کرده است؟ جواب می‌دهد: «جایگزینش را حدود در دو ماه پیش در ایتا ساختم و تبلیغ هم کردم ولی استقبال خیلی کم است. روزی یکی دو تا پیام می‌آید فقط. نه، فکر کنم توی سروش بود. باور کنید از بس استقبالی نشد، خودم هم یادم رفته است!»
قیچی بر خط ارتباطی مدارس، معلم‌ها، اولیا و دانش‌آموزان
در گزارشی با عنوان « از دانش‌آموزان تا سالخوردگان در جستجوی فیلترشکن» راحله بهادر در مورد قطع شدن ارتباط معلم‌ها و دانش‌آموزان با فیلتر شدن واتساپ نوشته است (در هفت‌برکه بخوانید). این قطعی ارتباط را می‌توان به مسئولان مدارس و اولیای دانش‌آموزان نیز گسترش داد.
سعید شادمان، مدیر مدرسه شهید عالمی (دوره اول)، می‌گوید این ارتباط به شدت ضعیف شده است: «الآن کمی ارتباط برقرار شده است ولی به هیچ وجه مثل قبلا نیست. بخشنامه پشت بخشنامه می‌آید و با تاکید می‌گویند با پیام‌رسان‌های خارجی کار نکنید و ما هم مجبوریم. الآن یک کلاس در ایتا گروه می‌سازد، یک کلاس در بله، و بعضی در روبیکا. هماهنگی و وحدتی نیست! برنامه‌ی «شاد» که حقیقتا کنار گذاشته شده است. کسی اسمش را هم نمی‌آورد از بس مکافات داشت و لود نمی‌شد. اسماً از شاد فعالیت ما رصد می‌شد، ولی کار معلم‌ها این بود که آنجا حضور و غیاب کنند و آماری بسازند و بعد بیایند واتساپ!»
شادمان می‌گوید در ارتباط مدیر و اولیا هم دچار مشکل شده‌اند: «کار ما سخت شده است. واتساپ شسته‌ورفته بود. همه منتظر بودند که در دو سه هفته مشکل حل شود. من که مدیر مدرسه هستم، بعد از یک ماه ایتا را نصب کردم. ولی مثلا الآن در گروه ایتا پیام می‌فرستید، ولی طرف نمی‌تواند شما را پیدا کند چون جستجو سخت است؛ فایل‌ها را باز نمی‌کند و دردسرهای دیگر. خلاصه ارتباط‌ها جسته‌وگریخته شده است. ما اطلاع‌رسانی می‌کنیم ولی باز هم می‌پرسند. قطعا زیرساخت مناسبی ندارد.»
علی‌اکبر شاه‌محمدی، معاون مدرسه شادروان اکبری، صحبتش را با یک قضیه‌ی طنزآمیز شروع می‌کند: «از سال‌های گذشته، یعنی از سال‌های ۱۳۹۴ و ۹۵، بخشنامه می‌آمد که واتساپ در مدارس و آموزش و پرورش ممنوع است. ولی همین بخشنامه‌ی ممنوع بودن واتساپ از طریق گروه مدیران در واتساپ به ما رسید!»
شاه‌محمدی نگاهی به گذشته و زمان کرونا می‌اندازد و می‌گوید: «به خاطر کرونا، یک برنامه به نام «شاد» درست کردند که در سال‌های اول افتضاح بود و یواش‌یواش کمی بهتر شد. ولی همچنان از واتساپ استفاده می‌شد و ۶۰ تا ۷۰ فرآیند تدریس در آن انجام می‌شد.»
شاه‌محمدی می‌گوید تا قبل از فیلتر شدن واتساپ، ارتباط دفتر مدارس با اولیا نیز کلا با واتساپ بود و هیچ برنامه‌ی دیگری استفاده نمی‌شد. ولی الآن؟ به گفته‌ی او، «الآن که فیلتر شده، ارتباط هم تق‌ولق شده. شاید ۴۰ درصد اولیا همچنان با فیلترشکن در واتساپ هستند و بقیه هم پخش‌وپلا شده‌اند در ایتا و بقیه برنامه‌ها. عملا در پیام‌رسانی بین مدارس و اولیا به مشکل برخورده‌ایم. برنامه‌های ایرانی هم ضعیف است، چون خیلی‌ها نصب نمی‌کنند یا عمومیت ندارد. یعنی هنوز به یک نرم‌افزار قوی نرسیده‌ایم که عمومیت پیدا کند و همه از آن استفاده کنند. این باعث می‌شود مطمئن نباشیم که یک پیام به همه رسیده است. به همین خاطر، ارتباط مدارس با اولیا به نصف رسیده است.»
حق ارتباط، یکی از حقوق زیربنایی انسانی
احتمالا اگر روی هر گروه اجتماعی، صنف یا طبقه‌ی دیگری در گراش که دست بگذاریم، همین پاسخ‌ها را می‌شنویم: واتساپ با پیشی گرفتن از تمام وسایل ارتباطی دیگر، عملا به شاهراه ارتباطی مردم تبدیل شده است؛ و فیلتر شدن آن باعث شده است دسترسی مردم به فضای عمومی سخت شود و ارتباط‌ها به شدت کاهش یابد.
این گزارش را در کنار دو گزارش دیگر در مورد تاثیر فیلترینگ بر کسب‌وکارها (اینجا) و بر ارتباطات خانوادگی و دوستانه (اینجا) که بگذاریم، بهتر متوجه می‌شویم که اینجا ما با مساله‌ای چندوجهی طرفیم: این مساله هم اقتصادی است، هم سیاسی-اجتماعی، و هم حقوقی. حق ارتباط یکی از حقوق زیربنایی انسانی است. بسته شدن واتساپ به عنوان شاهراه ارتباطی مردم، معنایی جز از دست رفتن آن حق زیربنایی دارد؟
