هفت‌برکه: این را همه می‌دانیم که کاشت درخت در روز درختکاری همه ماجرا نیست. در این گزارش، از نحوه بریدن و هرس درختان و فضای سبز صحبت می‌کنیم. موضوعی که هر بار با واکنش شهروندان روبه‌رو می‌شود. یکی از مستندات شهرداری برای این نحوه مدیریت فضای سبز، نامه‌ای از سازمان شهرداری‌هاست. اما آیا این حذف سریع درختان به ویژه درخت کئوکارپوس در شهرهای دیگر مانند اوز و لار هم انجام می‌شود یا فقط فضای سبز گراش زیر تیغ رفته است؟
شاخ و برگ دادن به یک نامه از استانداری پاسخی بود به حواشی بریدن درختان در بلوارهای شهر گراش؛ نامه‌ای که در آن شهرداری‌های کل کشور، از کاشت درخت کئوکارپوس در حاشیه دیوار، منازل و ساختمان‌ها و منابع آب منع شدند ولی در رابطه با موجه دانستن قطع درختان حرفی به میان نیامده است. با این وجود، شهرداری گراش از این نامه برای قطع درختان در نقاط مختلف استفاده می‌کند.
در این گزارش، چند ماه پیش به سراغ کارشناسان فضای سبز دو شهر همسایه، لار و اوز، رفتیم و پرسیدیم مدیریت فضای سبز آن‌ها چه برنامه‌ای برای این درخت دارد و نحوه‌ی تغییر پوشش فضای سبز از یک گونه به یک گونه دیگر چگونه است؟ اما قبل از آن متن کامل این نامه را با هم مرور می‌کنیم. نامه‌ای که سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، برای تعیین تکلیف کاشت درخت کئوکارپوس به وزارت جهاد کشاورزی نوشته است و کارشناسان وزارت جهاد کشاوزی در جواب به این نامه، از مزایا و معایب درخت کئوکارپوس نوشته‌اند.
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در متن این نامه به بیست و یک مورد مزایا و چهار مورد معایب این درخت اشاره کرده است.
مزایای درخت کئوکارپوس
تکثیر راحت، سازگاری با شرایط آب و هوای گرم و مرطوب، هرس‌پذیری، مقاومت خوب در برابر تنش‌های زیست محیطی (شوری، گرما، سرما، ماندایی و خشکی.)، نیاز کم به زهکشی و مواد آلی خاک و در خاک‌های اسیدی، قلیایی، شنی و رسی رشد خوبی دارد.
جذب گرد و خاک و هوا توسط حالت چسبیده روی برگ‌های کئوکارپوس، کاهش دمای هوا، رشد سریع و سرسبزی دائمی، نقش موثر در افزایش سرانه فضای سبز شهری مناطق گرم و خشک، هزینه کاشت، داشت و پرورش کم، یکی از گیاهان عمده حذف آلودگی‌های هوا به ویژه فلزات سنگین(Mn،Cd،Pb،Zn،Fe) و به عنوان زیست ردیاب آلودگی هوا و خاک معرفی شده است.
هیچ گونه بیماری از کئوکارپوس گزارش نشده است
چوب درخت کئوکارپوس میزان کلروفیل بالایی جهت سوخت، تولید ذغال، و سایر مصارف صنعتی است، به عنوان غذا و پناهگاه حیات وحش، حفاظت خاک و تثبیت‌کننده شن است، با توجه به مقاومت بالا به خاک‌های شور جهت حفاظت از سواحل و اراضی شور کنار دریا کاشته می‌شود، استفاده از آن به عنوان بادشکن و دیوارهای سبز در مزارع، باغ‌ها و باغ شهری، هنوز پژوهش‌های مستدل و مستندی دال بر آلرژی‌زا بودن این درخت در سایر مناطق دنیا وجود ندارد. امکان استفاده از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب در آبیاری کئوکارپوس، توانایی هرس‌پذیری آسان و شکل‌پذیری آن به اشکال هندسی و نگه داشتن اندازه آن در حد دلخواه،رشد سریع که استقبال شرکت‌ها و طراحان فضای سبز را برای برنامه‌ریزی کوتاه مدت روی این گیاه در پی دارد. ، در پاک‌سازی خاک از آلودگی نفتی و نیز پاک‌سازی هوا موثر است، تولید چهار نوع متداول از عصاره اندام‌های مختلف درخت.
معایب درخت کئوکارپوس:
تخریب زیرساختهای شهری به وسیله ریشه درخت در صورت جانمایی نامناسب جهت کاشت، هزینه بالای هرس و نگهداری درخت به علت رشد زیاد، رقابت با سایر گونه‌های گیاهی با ایجاد سایه در سایر گیاهان و به علت رشد سریع و تراکم بالا، مشکلات در شبکه برق و خطوط انتقال نیرو در صورت جانمایی نامناسب جهت کاشت. خسارت وارده به تاسیسات شهری: تخریب زیرساختهای شهری به وسیله ریشه درخت، رشد ریشه در لوله فاضلاب ساختمان‌ها و تخریب و گرفتگی آن‌ها.
ندیمی، کارشناس فضای سبز لار: با آبیاری و هرس مناسب، معایب کئوکارپوس کاهش می‌یابد
ندیمی، کارشناس فضای سبز لار، با بیان این که هرس کردن به موقع و آبیاری مناسب این گونه از درخت، مانع از ایجاد بروز معایب آن خواهد شد، گفت: «انجام هرس فرم هم از ادامه رشد زایشی و هم از ادامه رشد ریشه جلوگیری می‌کند. ضمن این که اصلی‌ترین دلیل رشد ریشه و حرکت آن به سمت آب به دلیل عدم آبیاری بوده که اگر آب مورد نیاز این درخت تامین شود رشد ریشه به سمت چاه‌های فاضلاب به طور قطع کندتر خواهد شد. نمونه آن حذف چند اصله درختچه کنوکارپوس وفق مصوبه شورای ترافیک در بلوار فرهنگ بود که پس از جمع‌آوری ضایعات مشخص شد، ریشه‌ها به سمت اطراف پخش نشده است. اما دلیل بوی بد و ایجاد مشکل تنفسی در ادامه رشد زایشی و انجام گرده افشانی بوده که اگر هرس در زمان مناسب انجام شود این مشکل را می‌توان برطرف کرد.»
«مجوز قطع درخت تنها در بخشی از مکان‌ها داده شده است و در نقاط دیگر با انجام هرس مناسب نسبت به حفظ این درخت باید اقدام شود.» ندیمی با تاکید روی این موضوع ادامه داد: «با توجه به حساسیت مردم در فضاهایی چون بوستان‌ها و در منازل مسکونی مجوز قطع درخت از سوی کمیسیون ماده ۷ قانون حفظ و گسترش فضای سبز پس از انجام مراحل قانونی صادر شده، اما در میادین و رفوژها که محل تردد بوده است، سعی بر این است که با انجام هرس فرم یا هرس شدید و جلوگیری از ادامه رشد زایشی نسبت به حفظ این درخت اقدام شود.»
او همچنین با اشاره به این که کاشت گونه‌ی جایگزین شرط قطع درختان است، می‌گوید: «البته در صورت موافقت کمیسیون ماده ۷ در خصوص قطع درخت در کلیه فضاهای سبز عمومی می‌بایست کاشت جایگزین انجام پذیرد. در حال حاضر سعی ما بر این است که از گونه‌های بومی متناسب با شرایط اقلیمی منطقه مثل درختان نخل، برهان، نخل زینتی فونیکس و دیگر گونه‌ها از جمله انجیر معابد، انجیر بنگالی و … در فضای سبز شهری استفاده شود.»
ندیمی با بیان این که درختان بعد از کاشت گونه جایگزین حذف می‌شوند، ادامه داد: «ضمن این که تغییر پوشش فضای سبز از یک گونه به گونه دیگر در برخی فضاهای سبز عمومی انجام شده و یا در حال انجام است از جمله بلوار آزادی که از گونه‌های برهان و گل کاغذی به عنوان گونه جایگزین استفاده شده و بعد از رشد گونه‌های فوق به تدریج درختان موجود حذف خواهند شد.»
کارشناس فضای سبز شهرداری لار همچنین از میزان کاشت درخت کئوکارپوس در شهر لار گفت: «غالب گونه‌های درختی در فضای سبز شهر لار شامل نخل، برهان (ابریشم)، کئوکارپوس، آکاسیا سیانوفیا و آکاسیا سالسینا بوده که از این میان کمتر از ۲۵ درصد از گونه کئوکارپوس استفاده شده است. بیش از نیمی از این گونه کنوکارپوس با انجام هرس فرم، به شکل درختچه و مابقی به صورت درختی هستند.»
زارعی، کارشناس فضای سبز اوز: قبل از این که درخت بکاریم، حق قطع درخت نداریم
زارعی، پیمانکار فضای سبز شهر داری اوز، با این عقیده که حذف این درخت را باید انجام داد، می‌گوید: «حذف این درخت باید انجام شود ولی نه به صورت ضربتی و کامل. اول باید گونه جدید را کاشت و بعد از چند سال کم‌کم به صورت محدود و اصولی درخت مورد نظر را حذف کرد. منظور از محدود و اصولی، یعنی این که مثلا اگر در یک بلوار ۶۰ درخت کویتی کاشت شد، باید سال اول ۲۰ عدد سال سوم، دوباره ۲۰ عدد و سال پنجم کامل حذف کرد. طوری که درخت‌های جایگزین بزرگ شده باشند. قبل از این که ما درخت بکاریم، حق نداریم درختی را قطع کنیم. اول باید کاشت بعد از دو سال که درخت کامل به یک رشد نسبی رسید باید شروع به قطع کنیم.»
او در توضیح نحوه تغییر پوشش فضای سبز از یک گونه به یک گونه دیگر می‌گوید: «نباید ما اشتباه سال‌های گذشته را تکرار کنیم. نباید گونه‌ای خاص را بکاریم (کنوکارپوس) و ۹۰ درصد شهر را از یک گونه کاشت. اول باید گونه مقاوم، بومی، کم‌آب و متناسب با آب و هوای این منطقه انتخاب کنیم آن هم در صورت مثمر بودن آن. الان واقعا در این بحران کم‌آبی و کم‌بارشی باید خیلی دقت کنیم چه نوع گیاهی را بکاریم. یک بار توضیح دادم باید اول درخت‌های مورد نظر را کاشت بعد از چند سال کم‌کم شروع به حذف کرد، این که اول درخت را قطع کنیم بعد شروع به کاشتن کنیم، کاملا اشتباه است.»
او در جواب به این سوال که معمولا برای کاشت در حال حاضر از چه گونه‌هایی استفاده می‌‌کنند، گفت: «من به شخصه نظرم این است درخت‌های مثمر و مقاوم کاشته شود. مثلا از همه گونه‌های اقتصادی و مقاوم و کم آب‌تر، نخل است برای سرسبزی و سایه و یا جمبو جم، انجیر معابد، ابریشم، لور، یا در پارک‌ها توت که مردم از ثمر آن استفاده کنند البته این گونه‌ها غیر مثمر است و فقط برای سایه مناسب است.»
زارعی می‌گوید: «بیشتر از ۶۰ درصد از درخت‌های سطح شهر اوز کنوکارپورس است. ۶۰ درصد کنوکارپوس، ۵ درصد کهور، عقرب، آکاسیاه، اوکالیپتوس، ۲۵ درصد نخل بزرگ، ۱۰ درصد نخل‌های تازه کاشت شده جهت اصلاح گونه مقاوم، نخل، برای سایه، ابریشم، لور، جمبو جم، انجیر معابد؛ برای پارک‌ها، توت مثمر، توت غیر مثمر، کنار پیوندی، سه پستون و برای پیاده‌روها؛ درختچه‌های گلدار، چریش، برهان، ختمی، تی وی تیا.»
چوب‌ها چه می‌شود؟
حسین عباسپور، ناظر فضای سبز و مشاور شهردار گراش، یکی از کسانی بود که بارها در این مورد توضیح داده بود اما بعد از عباسپور، شهرداری بی‌توجه به انتقادات برخی شهروندان کار خود را انجام می‌دهد. یکی از ابهامات در مورد حذف و هرس درختان موضوع چوب آنان است. در نامه سازمان شهرداری‌ها نیز اشاره شده است: «چوب درخت کئوکارپوس میزان کلروفیل بالایی جهت سوخت، تولید ذغال، و سایر مصارف صنعتی دارد.»
