هفت‌برکه: برای دومین بار در طول چند ماه گذشته، برای رفع بلا از شهروندان گراشی، چند گوسفند در چند جای شهر سر بریده شد. حمیدرضا غلامی‌زاده، کارشناس ارشد الهیات، در این یادداشت با مروری بر احکام قربانی کردن برای دفع بلا، سر بریدن حیوان در معابر عمومی را حرام می‌داند و توصیه می‌کند این کار در کشتارگاه صورت بگیرد.
حمیدرضا غلامی‌زاده: قربانی کردن عملی خداپسندانه است که در روز حج، واجب و در اموراتی مانند عقیقه و روز عید قربان، مستحب است. برای دفع بلا نیز قربانی کردن همانند صدقه دادن تاثیر بسزایی دارد چرا که در آیه ۱۰۷ سوره صافات، خداوند می‌فرماید: «وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ» یعنی گوسفند فدای حضرت اسماعیل (ع) شد و با قربانی شدن حیوان، بلا و ضرر از حضرت دور ماند و به همین خاطر کفاره‌ای که بیماران به جای روزه می‌دهند فدیه نامیده می‌شود یعنی عمل کفاره فدای اصل روزه شده است.
آیا با قربانی کردن گوسفند، حقوق حیوانات را زیر پا نگذاشته‌ایم؟ توجه داشته باشیم که همه‌ی امکانات عالم برای وجود انسان خلق شده است، «وَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ» (آیه ۱۳ سوره جاثیه) و عاقلانه است که یک حیوان فدای انسان گردد چرا که جان انسان‌ها نسبت به حیوانات ارجحیت دارد. لذا اگر از منظر پرسش مذکور پیش رویم، نباید حتی گیاهان نیز مصرف شود چه اینکه آنها نیز جاندارند و محترم.
در دین اسلام برای حفظ حقوق حیوانات قوانینی وضع شده است از جمله این که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «حرام است کسی بر روی حیوانی بنشیند و با دیگری مشغول صحبت شود.» همچنین سیلی زدن یا شلاق زدن به صورت حیوان حرام است و یا قربانی کردن در شب که زمان آرامش و استراحت حیوانات است. جلوی یک حیوان نباید حیوان دیگر را سر برید و یا حتماً قبل از ذبح باید به حیوان آب بدهیم تا حیوان سیراب باشد.
از طرفی با توجه به ارزشی که حیوانات قابل ذبح (گاو، گوسفند، شتر و…) در همه‌ی زمان‌ها داشته‌اند، ذبح و قربانی، نوعی ایثار و گذشت از مال مورد علاقه است که اصل و اساس فلسفه‌ی قربانی همین است که از باارزش‌ترین دارایی خود در راه خدا بگذریم. ضمن اینکه از این مجرا، فقرا از خوردن گوشت قربانی سیر شده و کمک شایانی به اقتصاد جامعه، به خصوص طبقه‌ی ضعیف می‌گردد.
اما برخی افراد، این کار حسنه را با اعمال خرافی خود به عملی ناپسند تبدیل می‌کنند از جمله: ریختن خون قربانی در خیابان و معابر، ریختن خون گوسفند جلوی عروس و داماد، مالیدن خون ذبیحه به ماشین نو، پاشیدن خون مذبوح به دیوار خانه، جاری کردن خون حیوان جلوی هیئت عزاداری، کشیدن خون ذبیح به سر بچه، و….
این موارد نه تنها از حیث روانی و بهداشتی برای محیط جامعه مشکل دارد، که خون ریختن در خیابان اشکال شرعی داشته و کاری حرام است! زیرا مسیر عبور مردم را آلوده و نجس می‌کند و مصداق آزار و اذیت است.
برخی از افراد گمان می‌کنند که خون قربانی دارای اثر است و حتما باید در محل مورد نظرشان ریخته شود، حال اینکه نه تنها محل قربانی کردن موضوعیت ندارد که بنا بر دلایل مذکور، اگر در محل عبور و مرور مردم باشد، اشکال دارد.
این عادات خرافی نشأت‌گرفته از سیره‌ی بت‌پرستان صدر اسلام است که خون قربانی را بر بت‌های خود می‌کشیدند و یا گاه بر در و دیوار کعبه می‌پاشیدند که قرآن نیز در جواب اینگونه رسومات جاهلی به آنها متذکر شد: «لَن یَنَالَ اللّهَ لحُومُهَا وَ لا دِمَاؤُهَا وَ لکِن یَنَالُهُ التَّقْوَی مِنکُمْ…» (سوره حج، آیه ۳۷) (هرگز گوشت‌ها و خون‌های آنها به خداوند نمی‌رسد، بلکه تقوای شما به او می‌رسد).
همچنین مردم عرب جاهلی به اشتباه تصور می‌کردند که برای دور کردن جن‌ها و مصون ماندن از چشم زخم، باید خون قربانی را به دیوار خانه و وسایل جدیدی که خریده‌اند بمالند و این نوع قربانی نیز ذبیحه الجن نام داشت که پیغمبر اکرم (ص) این سنت رایجِ جاهلیت را نهی و باطل نمودند: «نَهی عَنْ ذَبائِحِ الْجِنِّ» «فَابْطَلَ ذلِکَ النَّبِیُّ وَ نَهی عَنْهُ».
حال با توجه به اینکه لزوما نیاز نیست در محل خاصی قربانی صورت بگیرد، چه بهتر که این عمل در کشتارگاه انجام شود تا ضمن قبول شدن اعمال حسنه‌ی خود، موجب اذیت و آزار جامعه مسلمین نشویم.
منابع:
قرآن کریم
وسایل الشیعه
من لایحضره الفقیه
معانی الاخبار
توضیح المسائل
مجموعه آثار شهید مطهری