هفت برکه : «اگر خانه مرا خراب کنی، خانه‌هایتان را خراب می‌کنم.» این جمله را مهندس احمد علی عبداللهی به نیابت از آب می‌گوید. خطر همیشه برای همسایه نیست گاهی نیز ممکن است بیخ گوش خود ما باشد. سیل اخیر گراش با خرابی‌ها و دردسرهایی که به وجود آورد، نشان داد در بحران‌ها است که توجه نکردن به زیر‌ساخت‌های شهر ما را به این باور می‌رساند که در معرض خطریم. احمد علی عبدالهی، ۴۱ سال پیش در رشته‌ی مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه(UNCC) کارولینای شمالی آمریکا فارغ‌التحصیل شد. با توجه به تجربه، تخصص و سابقه‌ی از او خواستیم تا تحلیلی از موضوع آب‌گرفتکی معابر و شهرک‌ها و به وجود آمدن سیلاب در سطح شهرستان گراش به ما بدهد و او این یادداشت را برای هفت برکه ارسال کرده است.
پیش‌بینی سیل ممکن است
احمدعلی عبدالهی: باران رحمت الهی است و بایستی خدا را شکرگزار باشیم ولی باران در شهر ما متاسفانه به دلیل عدم اجرای طرح و پروژه‌های کارشناسی شده و نداشتن سیل بند نه تنها در زمینه‌ی ذخیره آب و تامین آب شهرستان کمکی نمی‌کند که عامل دردسر و خسارت‌های سنگین به مردم و سازه‌های دولتی می‌شود. نیروهای فعال و کارآمد و فنی ما نمی‌بایست بی‌تفاوت از کنار این مسائل بگذرند چون با وجود قدرتی که تخصص، فناوری و امکانات عصر حاضر به انسان داده است می توان به راحتی در برابر بلاهای طبیعی چون سیل و زلزله مصونیت و امنیت ایجاد کرد. تنها باید با مشورت از متخصصین و افراد کاربلد، راهکار درست را انتخاب و عملیاتی کرد و مانع از انجام طرح های دم دستی که عامل هدررفت وقت و هزینه برای مردم و دولت می شود، شد.
به عنوان مثال در کشورهای پیشرفته اگر جایی بخواهند، ساختمان، پل و یا جاده‌ای را احداث کنند قبل از آن تحقیقات زیادی انجام می‌دهند، وقوع سیل و زلزله را حتی تا چهارصد سال گذشته در آن ناحیه، بررسی می‌کنند و در نهایت بر مبنای آن تحقیقات و با در نظر گرفتن ازدیاد جمعیت، میزان ترافیک، آلودگی هوا و بهداشت پروژه‌های خود را بلند مدت برای سیصد یا چهار صد سال آینده اجرایی و احداث می کنند نه اینکه مثل ما فقط برای بیست سال آینده فکر می کنیم وبعد از آن بدرد چه کنم گرفتار می شویم
مثال دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد پیش‌بینی‌هایی است که قبل از احداث بزرگ‌راه‌ها انجام می‌شود. علاوه بر فاضلاب متخصصین با تعبیه لوله‌هایی در دو طرف بزرگراه که گاهی اوقات قطر لوله‌ها به دو متر هم می‌رسد، مسیری برای عبور آب، تعیین می‌کنند تا مانع از بروز حوادثی مانع سیل شود.
عدم توجه به سیل می‌تواند فاجعه‌ساز باشد
اگر بپرسید سیل چگونه ایجاد می‌شود، جواب این است؛ وقتی تمام مسیر آب بسته شود و حتی در بطن رودخانه‌های فصلی باغ و ساختمان ساخته شود در نتیجه آب سرگردان می‌شود و مسیر خودش را گم می‌کند. همین است که می‌گویم خانه آب را خراب نکنید و گرنه آب خانه‌هایتان را خراب می‌کند. مسیر رودخانه را نمی‌بایست سد کرد، رودخانه محل گذر آب است آب باید راه خودش را پیدا کند.
اگر در این مورد دقت نکنیم و شهرک‌سازی‌ها، بدون در نظر گرفتن مسیلها اجرا شود، فاجعه آمیز خواهد بود.
اگر شهرک‌های ما طبق نقشه، فنی وحساب شده ساخته نشود. مشکلاتی مانند مشکلات پیچیده‌ای که در محمد‌آباد و سلطان آباد وجود دارد، تکرار خواهد شد. درگراش بیشتر منازل فنی و مستحکم بنا شده ولی اقشار ضعیفی هستند که استطاعت ساخت چنین خانه‌هایی را ندارند و مسئولین باید برنامه‌ای برای آن‌ها داشته باشد تا این افراد کم درآمد از روی ناچاری اصول و موارد فنی ساختمان‌سازی را نادیده نگیرند و باعث ایجاد مشکلات بیشتر برای خودشان نشوند.
ما حتی در شهرک‌های ساخته شده هم برنامه‌ای برای دفع آب‌های سطحی نداشته‌ایم. مثلا در جلو منزل خودم در شهرک شهید بهشتی، در بلوار کوثر، هدایت آب از دو جوی فاضلاب به یک جوی منتهی می‌شود مثل این است که لوله ۶ اینج را وصل کنید به لوله دو اینچ، بدون شک در چنین شرایطی لوله کشش نخواهد داشت. چند سال قبل، زمانی که این جوی ساخته می‌شد من به کارشناسی که از شیراز آمده بود، اعتراض کردم اما فایده‌ای نداشت و به حرف من توجه‌ای نشد و ما حالا در این کوچه با هر بار بارش باران شاهد آب گرفتگی هستیم و دردسرهای زیادی را برای اهالی به وجود آورده است چون این جوی فاضلاب، کشش رد شدن این میزان از آب را ندارد و این تاوان غیراصولی عمل کردن کارشناسان و مسئولینی است که ما داریم پس می‌دهیم.
نمونه‌ی بارز این غیر اصولی عمل کردن را حالا در دو منطقه‌ی محمد‌آباد و سلطان‌آباد داریم که مشکلات آن همچون کلاف گره‌خورده‌ای در تمام زمینه‌ها هم برای مردم و ساکنین منطقه و هم برای مسئولین قد علم کرده است. این تبعاتی است که نادیده گرفتن علم و تخصص به وجود می‌آورد. ساخت و ساز در حریم رودخانه، ولی بایستی همیشه آماده باشیم، تا این اشتباهات در آینده تکرار نشود.
این سیل تلنگر
من دنبال مقصر نیستم ولی سیل هفته پیش یک تلنگر بود. تلنگری که به ما می‌گفت اگر این ساخت وسازها در بستر رودخانه‌ها ادامه داشته باشد و فکری به حال مسیری برای عبور آب در سطح شهر نشود ممکن است اتفاقی مثل اتفاق چند سال قبل که در دروازه قرآن شیراز جان و مال افراد را گرفت در گراش بیافتد.
یکی از عواملی که باعث آن اتفاق تلخ در شیراز شد، پر کردن رودخانه‌ی کنار دروازه قرآن و قرار دادن لوله‌هایی با قطر کم جای آن، برای زیباسازی شهر بود که جوابگوی سیل شیراز نشد، بایستی منتظر عواقب نوع تصمیم‌گیری و عملکردمان باشیم.
من به عنوان یک شهروند با دلسوزی دارم اظهار نظر می‌کنم، مگر مردم چه گناهی دارند که با یک بارندگی و ایجاد سیل، جان و مال خودشان را از دست بدهند ما بایستی ضمن این که به داد آن‌ها برسیم قوانین سخت‌گیرانه را آسان کنیم و مراقب شهروندان خودمان چه در محدوه و چه خارج از محدوده باشیم واز گذشته پند بگیریم و اجازه ندهیم که کسی در بستر رودخانه ساخت وساز کند.
در زمان قدیم بیشتر رودخانه‌ها آب‌انداز داشت و بیشتر نخیلات سر ریز داشت و آب این بست به آن بست منتقل می‌شد تا از خرابی حتی بَر( تپه اطراف نخیلات) جلوگیری شود اما حالا دیگر هیچ اثری از آن‌ها نیست.
مسیرهای قدیمی سیلاب در گراش
جای تامل دارد روی مقسم آبی که اجداد ما آن را ساخته‌اند، خانه ساختیم و مسیر رودخانه را خیابان کردیم. خیابان امام خمینی، خیابان اصلی شهر در حقیقت رودخانه بوده که به نام خئره معروف بود. مسیر آب‌های روی کوه‌های مسکن مهر به روخانه پئت، برکه کل و محله‌ی بیدله و سپس به رودخانه(بزرد) برکه حاج اسدالله در محله مصلی می‌ریخت که آن زمان نخیلات کلاه فرنگی هم کنار آن بود و همه این آب‌ها به سمت خیابان درمانگاه و خیابان آبیاری منتهی می‌شد و بعد به دشت مشکال عوض استوار که قبلا سدی در آن وجود داشت، هدایت می‌شد و بعد به سمت شرق دشت گراش می‌رفت و بعد از آن این آب‌ها هدایت می‌شد به سد دولتی که همیشه می‌گفتند اگر این سد لبریز شود برای ساکنین لار خطر دارد. یعنی مسیر نهایی آب‌هایی که از کوه سیاه و کوه سرخ به سمت گراش سرازیر می‌شوند در نهایت به سمت سد دولتی می‌ریزند که سرریز آن به سوی اناغ و لار است. آن زمان در تمام این مسیر، نخیلات و زمین زراعی وجود داشت و آب‌های ذخیره شده به این طریق، ممر اصلی آب کشاورزی و نخیلات گراش هم بود اما حالا همه این مسیرها تبدیل شده به ساختمان و خانه و باغ بدون تعریف هیچگونه آبراهی و همین رودخانه‌خواری و بستن مسیر آب و ساخت و ساز در مسیر آب، باعث سیل می‌شود.
سال ۱۳۷۰ یعنی ۳۰ سال پیش مردم گراش پس‌آب‌های خانگی‌شان را در کوچه‌ها و پس کوچه های محله ها حتی محله زندگی خودم رها می‌کردند وگمان می کردند که چاه منزلشان پر می شود و این آب‌های آلوده عامل شیوع بیماری‌هایی چون سالک، دیفتری ، و وبا بود. قسمتی از این فاضلاب‌ها از پا قلعه سرازیر و جلو اداره اوقاف به جدولی در انتهای خیابان بسیج وارد می‌شد و کل خیابان بسیج را بوی تعفن می‌گرفت و حتی شب‌ها از فاصله ۲۰۰ متری در منازل اطراف احساس می شد و برای حل این موضوع راهی جز هدایت این پس‌آب‌ها و یا ایجاد تصفیه‌خانه نبود. من در زمان دانشگاه دو واحد درسی در آب و فاضلاب را گذرانده بودم برای همین ایده و پیشنهاد ایجاد تصفیه‌خانه برای حل این مشکل به ذهنم رسید و همان زمان با یکی از خیرین در رابطه با این پیشنهاد صحبت کردم و او نیز هزینه‌ی ساخت خرید زمین آن را پذیرفت چون می دانست که ثواب کار خیر ایشان از ساخت یک درمانگاه هم بیشتر است . اما متاسفانه ما با مخالفت عده‌ای مواجه شدیم و نتوانستیم آن زمان طرح را اجرایی کنیم.
آن موقع در گراش زمین‌های زیادی وجود داشت، خیابان بسیج هم هنوز آسفالت نشده بود. می‌توانستیم با دو هکتار زمین و ساخت یک دریاچه مصنوعی بعد از تصفیه آب و کلرزنی این آب‌ها را مجددا بازیافت که این آب قابل شرب نبود ولی می توانستیم از آب آن برای مصرف کشاورزی استفاده و حتی ماهی هم می توانستند در آن زندگی کنند یادم است با اصرار آن خیر و تصمیم مصممش برای ساخت تصفیه خانه با یکی از مهندسین در شیراز که در زمینه تصفیه آب و فاضلاب تخصص داشت صحبت کردم و او هم برای بازدید با هزینه خیر به گراش سفر کرد و تمام موارد را بررسی و هزینه‌ها را برآورد و نقشه اولیه جوبندی‌ها را آماده کرد اما مخالفت عده‌ای مانع از اجرا شدن این طرح مهم شد خدا رحمت کند ایشان از خیرین بزرگ و عاقلی بودند که حتی حاضر بودند بغیر از پول نقدی که برای کار خیر کنار گذاشته بودند حاضر شدند قطعه زمینی دیگر هم جهت تعمیر و نگهداری این بفروش برسانند
حالا چه باید کرد؟
حالا از این‌ها که بگذریم باید روی راهکارها بیشتر سرمایه‌گذاری شود. تهیه و اجرای طرح جامع جمع آوری، هدایت، ذخیره و مدیریت روان‌آب‌های سطحی شهر گراش و محدوده آن، احیای مسیل‌های منتهی به آب انبارهای قدیمی و تاریخی شهر و محدوده آن با روش‌های امروز، احیای بند و سدهای گذشته، تهیه طرح‌های موضعی جهت مدیریت روان آب‌های محلات حومه شهر،احیای نخلستان‌های گذشته به جهت بهره‌گیری از برگ‌آب و کنترل سیلاب، احداث آب انبارهای جدید به جهت ذخیره روانآبها و برنامه‌ریزی برای استفاده از آن در امور مصارف شهری می‌تواند در این زمینه راهکارهای مناسبی باشد.
به طور کلی این که ما بایستی برای جلوگیری از خسارت و ضررهای جانی و مالی هر نوع ساخت و سازی را به لحاظ موقعیت مکانی و رعایت قوانین و مقررات را جدی بگیریم. بایستی جلو افرادی که در بستر رودخانه ساخت‌وساز می‌کنند و با جان و مال مردم بازی می‌کنند را بگیریم چون اگر یک روز دیگر سیل ادامه پیدا کرده بود مردم آسیب جانی و مالی بیشتری می‌دیدند.
شهرداری محترم ، امور آب و دیگر ارگان‌های مربوط بایستی بیشتر سخت‌گیری کنند که در بستر و حریم رودخانه اصلا ساخت و ساز انجام نگیرد. این سیل نه برای اولین بار اتفاق افتاد و نه آخرین بار. ودر آینده نیز خواهد بود و بایستی تمهیدات لازم اجرایی شود. از طریق سخنرانی و از طریق وبینار‌ها بایستی فرهنگ‌سازی و بازتاب پیدا کند.
نقشه سیلاب و روانآبها هم ضرورت دارد و هم فوریت
طرح و نقشه مسیر سیلاب و روانآبها بایستی از طریق مشاورین شهرداری با کمک امور آب تهیه شود. طرح ساماندهی روانآبها و سیلاب‌ها بایستی در مراجع مربوط تصویب و حتما اجرایی شود و حداقل فازهای اولویت‌دار با حساسیت بیشتری اجرا شود و ساختمان‌هایی که در حریم و مسیر و بستر رودخانه قرار دارد بایستی جدا و در اسرع وقت شناسایی شود. ما کاری نداریم متعلق به چه کسی هست از ساخت و ساز در بستر رودخانه به خاطر حق و حقوق و جان و مال مردم جلوگیری شود.
می‌توان به سرپرستی شهرداری محترم یک تیم از مهندسان با تجربه و متخصص در این زمینه را از طرف سازمان نظام مهندسی محترم تعیین کرد تا ضمن بازدید از نقاط حساس پیشنهادهایی برای استحکام بنا در مقابل سیل ارائه کنند و مردم راهنمایی شوند.
ساختمان‌هایی که در بستر رودخانه ساخته می‌شوند بلوک چینی جلو آب را نمی‌گیرد و چون اکثر آن‌ها خارج از محدوده شهر ساخته می‌شود نظارتی بر روی آن‌ها نیست. بایستی در مسیر رودخانه تمهیداتی انجام شود که جلو حرکت آب گرفته نشود چون باعث تخریب بیشتر بناها می‌شود. حداقل این که در وضع موجود یک سری دریچه در مسیر آب عبوری از باغات قرار دهند که حرکت آب با مشکل مواجه نشود. در کرسی‌چینی‌ها بایستی با مشاورین ذی‌صلاح مشورت کرد.
تکنولوژی امروزه برای تهیه نقشه‌های توپوگرافی و تعیین بستر رودخانه و مسیلها و دیگر نقاط مثل قدیم نیست و برای تهیه نقشه‌های توپوگرافی از روش عکس‌برداری هوایی توسط پهبادها حتی هواپیماهای بدون سرنشین بهره برده می‌شود که از طریق هدایت‌کننده‌های اتوماتیک شروع به دریافت داده در ارتفاع کم می‌‌نمایند. از طریق LAZERSCANER و جدیدا از طریق GPS مختصات UTM را برداشت می‌کنند و حتی در سامانه ماهواره شمیم هر نقطه از ایران و همچنین با استفاده از ایستگاه‌های لار و بستک وخنج بصورت
ONLINE، می‌توان در کلیه مناطق نقشه‌ها را به صورت سریع و آسان تهیه نمود.
سی سال پیش مهندس احمد علی عبدالهی عکس‌هایی از سیلاب در گراش را ثبت کرده است. این عکس‌ها را با هم می‌بینیم.
