هفت‌برکه – مینا جباری*: این روزها شاهد افزایش آمار مرگ‌ومیر ناشی از ویروس کرونا هستیم؛ به همین خاطر، آگاهی‌بخشی در خصوص جهش دلتا و همچنین تاثیر واکسیناسیون عمومی بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. جهش دلتای ویروس کرونا، در سرتاسر جهان به چالشی بزرگ تبدیل شده است. متاسفانه در کشور نیز گرچه روند واکسیناسیون سرعت گرفته، این ویروس به تاخت‌وتاز خود ادامه می‌دهد. در این هشت قطعه‌ی کوتاه، نشان می‌دهیم که چرا واکسن زدن برای حفظ سلامت شخص و جامعه ضروری است.
۱
واکسیناسیون، تنها راه نجات از وضعیت کنونی
سوالی که گاه مطرح می‌شود این است: اگر با دریافت واکسن، همچنان احتمال ابتلا وجود داشته باشد، دریافت واکسن چه فایده‌ای دارد؟
جواب این است که با وجود اینکه افراد واکسینه‌شده نیز ممکن است به ویروس مبتلا شوند، اما نباید از تاثیرات واکسن بر کاهش مرگ‌ومیرها غافل شد. در واقع، افراد واکسینه‌نشده در خطر ابتلا و مرگ بیشتری قرار دارند.
هدف این است که بیش از ۷۰ درصد از جامعه واکسینه شوند تا آمار مرگ‌ومیر و ابتلا کاهش یابد و تا پیش از رسیدن به این هدف، شاهد تغییر قابل توجهی در آمار نخواهیم بود. پس لازم است که بدون توجه به شایعات بی‌اساس پیرامون واکسن‌ها، در اسرع وقت و در زمان اعلام شده، جهت دریافت واکسن اقدام کنیم.
فراموش نکنیم که جهش دلتای ویروس کرونا نسبت به جهش‌های قبلی بسیار مسری‌تر است و رعایت نکات بهداشتی و استفاده از ماسک، چه برای افراد واکسینه‌شده و چه افراد واکسینه‌نشده، کاملا ضروری است.
۲
برای مهار کرونا، تاثیر واکسیناسیون عمومی غیر قابل انکار است
اکنون که واکسیناسیون عمومی به عنوان یکی از مهم‌ترین راه حل‌های موجود برای کنترل پاندمی ویروس کرونا مطرح است، مقایسه‌ای بین کشورهایی که روند واکسیناسیون در آنها سریع‌تر است با کشورهایی که این روند در آنها کندتر است، این امکان را فراهم می‌کند که میزان اثرگذاری واکسیناسیون را بررسی کنیم.
اگرچه در این برهه‌ی زمانی با جهش‌های مسری ویروس مواجه هستیم و میزان ابتلا در همه‌ی افراد و بخصوص افراد واکسینه‌نشده افزایش یافته است، اما با مقایسه‌ی دو نمودار زیر به سادگی می‌توان به تاثیرات واکسیناسیون بر کاهش آمار مرگ‌ومیر پی برد.
با توجه به نمودار اول، در کشور آمریکا ۱۶۶ میلیون نفر، کشور انگلیس ۳۹ میلیون نفر، فرانسه ۳۴ میلیون نفر، هند ۱۱۵ میلیون نفر و آلمان ۴۶ میلیون نفر تا مردادماه واکسینه شده‌اند. انتهای نمودار نیز می‌گوید کشورمان ایران حدودا ۲.۸ میلیون نفر هر دو دوز واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند.
برای فهم بهتر تاثیر واکسیناسیون، می‌توان آمار مرگ‌ومیر بر اثر کرونا را در نمودار دوم مقایسه کرد. به عنوان مثال، کشور انگلستان در ماه‌های آوریل و ژانویه و قبل از واکسیناسیون عمومی، حدود ۱۸ مرگ در روز را در مقیاس یک میلیون نفر داشت (به عبارتی ۹۷۲ نفر در روز)؛ اما پس از واکسیناسیون گسترده توانستند آمار خود را به کمتر از دو مرگ در روز در مقیاس یک میلیون نفر (مجموع ۷۱ نفر در روز) برسانند.
با مقایسه‌ی این وضعیت با وضعیت کشورمان، می‌بینیم که از آمار حدود ۶۶ مرگ در روز در بهمن‌ماه سال گذشته، که به علت رعایت قابل قبول پروتکل‌ها به وجود آمده بود، در مردادماه به حدود ۶ مرگ در روز در مقیاس یک میلیون نفر (یعنی بیش از ۵۰۰ مرگ در روز) رسیده‌ایم که خود ناشی از عدم رعایت حداکثری پروتکل‌ها توسط مردم و دستگاه‌ها و همچنین گواه سرعت ضعیف واکسیناسیون در کشور است.
۳
افرادی که به کرونا مبتلا شده‌اند هم واکسن بزنند
قبلا گفته می‌شد افرادی که به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، پس از بهبودی کامل، تا حدی در مقابل ابتلا به جهش‌های جدید مقاوم هستند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که این ایمنیِ طبیعی در مقابل جهش‌های خطرناک‌تر همچون جهش دلتا، کارآمدی لازم را ندارد.
یک مطالعه جدید از طرف مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا CDC نشان می‌دهد که افراد واکسینه‌نشده، بیش از دو برابر نسبت به افراد واکسینه‌شده در معرض ابتلای مجدد به کرونا قرار دارند. تحقیق دیگری در آمریکا نشان می‌دهد که از هر ۲۹ نفری که به بیماری مبتلا شده‌اند، ۴ نفر تا قبل از دریافت واکسن هیچگونه آنتی‌بادی در بدن خود نداشته‌اند. مطالعه‌ای دیگر نشان می‌دهد میزان سلول‌های لنفوسیت B که مسئول ایجاد ایمنی در بدن هستند، در افرادی که پس از ابتلا به ویروس کرونا واکسن را نیز دریافت کرده‌اند، ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از کسانی است که فقط به بیماری مبتلا شده‌اند.
با توجه به این نتایج، نباید به ایمنیِ موقت و ناکافیِ ناشی از ابتلا به ویروس اکتفا کرد و ایمنی‌زایی موثرتری را که به دنبال تزریق واکسن ایجاد می‌شود، نادیده گرفت.
۴
کدام واکسن: برکت یا سینوفارم؟
این روزها برای کسانی که برای واکسیناسیون به پایگاه تجمیعی صالحین گراش مراجعه می‌کنند، معمولا دو انتخاب وجود دارد: واکسن کوو ایران برکت ساخت کشورمان، و واکسن سینوفارم ساخت چین.
واکسن سینوفارم که یکی از واکسن‌های روتین در برنامه‌ی واکسیناسیون کشور است، دارای تاییدیه سازمان جهانی بهداشت است و بسیاری از افراد تاکنون با آن واکسینه شده‌اند. در مقاله‌ای که به تازگی منتشر شده، گفته می‌شود در ۹۵ درصد از افرادی که واکسیناسیون کامل انجام داده‌اند، آنتی‌بادی قابل توجهی تولید شده است. البته بر طبق این مقاله، آنتی‌بادی‌ها دو هفته پس از تزریق دوز دوم ایجاد می‌شوند.
اگرچه هنوز مقاله‌ی مربوط به واکسن کوو ایران برکت منتشر نشده، اما طبق گفته‌ی دکتر محمدرضا صالحی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص عفونی، این واکسن نیز در برابر جهش دلتا موثر است و در سرم افرادی که در فاز یک و دو کارآزمایی بالینی شرکت کرده بودند، در برابر جهش دلتای این ویروس به میزان کافی آنتی‌بادی تولید شده است.
نکته‌ی مهم: در شرایط کنونی، به هر واکسنی رسیدید بزنید.
این نکته را نیز باید یادآور شد که با وجود اینکه واکسن‌ها تاثیر صددرصدی ندارند، اما به میزان چشمگیری از مرگ‌ومیر جلوگیری می‌کنند و مانع از ابتلا به نوع شدید این بیماری می‌شوند. یک دوز از هیچ واکسنی به تنهایی ایمنی ایجاد نمی‌کند و پس از تزریق هر نوع واکسن، نباید از رعایت کردن پروتکل‌های بهداشتی غافل شد.
۵
آیا واکسن کرونا با واکسن‌های دیگر فرق دارد؟
واکسن‌ها از چه چیزی ساخته شده است؟ آیا محتویات یک واکسن کرونا متفاوت از دیگر واکسن‌هایی است که تا به امروز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند؟
تمام واکسن‌هایی که با اهداف مختلف و برای پیشگیری از بیماری‌های مختلف استفاده می‌شوند، شامل یک سری مواد پایه‌ای هستند که سالیان سال در حال استفاده بوده و هستند؛ مانند مواد محافظ واکسن، مواد پایدارکننده، موادی که باعث افزایش پاسخ سیستم ایمنی بدن شوند و…
تقریبا تمام این اجزا از منابعی گرفته می‌شوند که ما به صورت روزانه و در حالت عادی با آنها سر و کار داریم و ایمن بودن آنها اثبات شده است؛ به عنوان مثال، انواعی از شکرها و ژلاتین به عنوان مواد پایدارکننده استفاده می‌شوند که از مواد غذایی خاصی می‌توان آنها را تهیه کرد.
اما آن چیزی که به صورت ویژه باعث ایجاد ایمنی در بدن می‌شود، ورود ویروس غیرِ فعال و کشته‌شده، پروتئین ویروس و یا MRNA ویروس است تا با تحریک سیستم ایمنی بدن و افزایش تولید آنتی‌بادی‌ها، بدن را در حالت آماده‌باش نگه دارد. واکسن‌های ایران کوو برکت و سینوفارم، پلتفرم ساخت مشابهی دارند و در هر دو، از ویروس غیر فعال استفاده شده است.
بر خلاف تصور برخی از مردم، واکسن‌هایی که حاوی MRNA ویروس هستند، بر روی ژنتیک و DNA انسان هیچ تاثیری ندارند. درواقع این MRNAها به بدن وارد می‌شوند تا پروتئینی شبیه به ویروس را تولید کنند و باعث تحریک و تقویت سیستم ایمنی شوند و خودشان تنها چند ساعت در بدن باقی می‌مانند.
قسمتی از پروتئین ویروس که جهت ایمنی‌زایی وارد بدن می‌شود، به هیچ‌وجه نمی‌تواند باعث ایجاد بیماری شود.
محتویات یک واکسن کرونا از دیگر واکسن‌هایی که تا به امروز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند متفاوت نیست و جای نگرانی ندارد.
۶
عوارض واکسن کرونا با بیماری کرونا چه فرقی می‌کند؟
علائمی که به طور معمول ممکن است پس از تزریق #واکسن مشاهده شود شامل سردرد، خستگی، تب، درد عضلانی و درد محل تزریق است. البته برخی افراد نیز ممکن است علائمی نشان ندهند و نباید اینگونه تصور کرد که واکسن اثرگذار نبوده است.
باقی ماندنِ عوارضی که به دنبال تزریق واکسن ایجاد می‌شوند، تا ۷۲ ساعت طبیعی است اما اگر بیشتر از آن ادامه پیدا کند، لازم است با پزشک مشورت شود.
در مقابل، علائمی که به دنبال ابتلا به #کرونا و به ویژه نوع دلتا مشاهده می‌شود شامل گلودرد، آب‌ریزش بینی، سرفه، تب و کمردرد است که کمردرد یکی از علائم شروع بیماری است.
پس باید توجه داشت که علائمی چون گلودرد، آب‌ریزش بینی و سرفه به عنوان عوارض تزریق واکسن مطرح نیستند و در کسانی که واکسن دریافت کرده‌اند، این علائم نشان‌دهنده‌ی ابتلا به کرونا است و نباید آن را انکار کرد و باید اقدامات لازم درمانی انجام شود و قرنطینه نیز رعایت شود؛ چرا که همانگونه که پیشتر گفته شد، پس از دریافت واکسن، همچنان احتمال ابتلا به ویروس وجود دارد.
این نکته نیز قابل ذکر است که هیچ سند علمی در خصوص شایعه‌ی فوتِ افراد، دو سال پس از تزریق واکسن وجود ندارد و در هیچ منبعی صحت این مساله تایید نشده است.
جدول زیر را مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا CDC یک هفته پیش منتشر کرده است.
۷
زنان باردار هم می‌توانند واکسن بزنند؟
پیشتر، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC) گفته بود که زنان باردار جهت تزریق واکسن کرونا باید با پزشک خود مشورت کنند؛ اما به‌تازگی اعلام کرده که زنان باردار نیز باید واکسینه شوند و در مورد ایمنیِ واکسنِ کرونا در این دسته افراد نگرانی وجود ندارد. زنان باردار در آمریکا می‌توانند یکی از واکسن‌های فایزر، مُدرنا و جانسون اند جانسون را که در آن کشور وجود دارد استفاده کنند.
بر اساس اعلام این مرکز، بارداری خطر ابتلا به نوع شدید کرونا را افزایش می‌دهد و همچنین ابتلا به کرونا در دوران بارداری، خطر زایمان زودرس را بیشتر می‌کند.
در ایران، با توجه به واکسن‌هایی که در دسترس است، دستورالعمل کشوری برای تزریق به زنان باردار به این شکل است:
- واکسن سینوفارم را می‌توان پس از هفته ۱۲ بارداری تزریق کرد.
- تزریق واکسن آسترازنکا در این گروه، نیازمند بررسی در کمیته دانشگاهی است.
- در خصوص واکسن‌های اسپوتنیک و برکت نیز با توجه به نبود اطلاعات کافی، تزریق آن در مادران باردار ممنوع است.
گفتنی است که تزریق واکسن سینوفارم جهت مادران واجد شرایط با سن بارداری بیشتر از ۱۲ هفته، از بیستم مردادماه در سطح شهرستان شروع شده است.
مهندس مساح، معاون بهداشت دانشکده علوم پزشکی گراش، گفته است: «پیرو ابلاغ اداره سلامت مادران وزارت بهداشت، تزریق واکسن سینوفارم جهت «مادران با سن بارداری بیشتر از ۱۲ هفته»، که واجد شرایط دریافت واکسن باشند، با صدور معرفی‌نامه از طرف ماماهای شاغل در پایگاه‌های پزشکان خانواده و بهورزان، در سطح شهر و روستا انجام می‌شود. واکسیناسیون جهت مادران بارداری انجام خواهد شد که در پایگاه‌های پزشکان خانواده و خانه‌های بهداشت دارای پرونده الکترونیک باشند و مراقبت بهداشتی دریافت کرده باشند.»
۸
چه کسانی برای تزریق واکسن مراقب باشند؟
▫️ اگر فردی به کرونا مبتلا باشد، طبق توصیه‌ی مرکز پیشگیری و کنترل بیماری آمریکا (CDC) تا بهبودی کامل مجاز به تزریق واکسن نیست. به این نکته نیز باید دقت داشت که دوره‌ی قرنطینه‌ی جهش دلتا، ۱۸ الی ۲۱ روز پس از شروع علائم است.
▫️ در صورتی که شخصی به علت ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری بوده است، تزریق واکسن را ۲ ماه بعد انجام دهد.
▫️ در صورتی که شخصی پلاسمادرمانی انجام داده است، باید حداقل با ۴ هفته تاخیر واکسن دریافت کند.
▫️ کسانی که قصد جراحی دارند، باید حداقل ۲ هفته قبل از آن برای محافظت موثر در برابر کرونا، واکسن بزنند.
▫️ افرادی که آلرژی، آسم کنترل‌شده، حساسیت به دارو یا خوراکی‌های خاص دارند، منع تزریقی برای آنها وجود ندارد اما بهتر است تا نیم ساعت در محلی که واکسیناسیون انجام شده بمانند.
▫️ داروهای ضد التهاب، ضد درد، آسپرین و آنتی‌هیستامین‌ها پیش از تزریق واکسن نباید استفاده شوند، زیرا ممکن است اثربخشی واکسن را تحت تاثیر قرار دهند. در صورتی که شخصی آسپرین را برای بیماری زمینه‌ای خود مصرف می‌کند، نباید آن را قطع کند.
▫️ استفاده از داورهای تقویتی، ویتامین‌ها، داروهای بیهوشی و بی‌حسی، هیچ تداخلی با واکسن ندارد.
▫️ واکسیناسیون باعث مثبت شدن تست کرونا و یا ابتلا به بیماری نمی‌شود اما ممکن است شخصی پیش از تزریق واکسن، به ویروس آلوده و سپس مبتلا شود.
▫️ در صورت استفاده از واکسنی خاص در دوز اول، نمی‌توان آن را در دوز دوم با واکسنی دیگر جایگزین کرد.
▫️ مراقبت‌های لازم برای زنان باردار پیش از این توضیح داده شد.
*دانشجوی داروسازی