هفت‌برکه – فاطمه یوسفی: هفته‌ای که گذشت، هفته‌ی سلامت روان نام داشت. در گراش وقتی درباره‌ی این مفهوم و لزوم بهره گرفتن از خدمات مشاوران صحبت می‌شود، خیلی از مردم می‌پرسند: مگر در گراش هم مشاور هست؟ در سه گزارشی که در هفت‌برکه خواهید خواند، با سه ارگانی که خدمات مشاوره را مدیریت می‌کنند آشنا می‌شوید: ۱. دانشکده علوم پزشکی گراش، ۲. اداره بهزیستی گراش، و ۳. اداره آموزش و پرورش گراش. در این سه ارگان، طیف متنوعی از مشاوران مشغول خدمات‌دهی به شهروندان هستند.
در این گزارش به معرفی خدمات مشاوره‌ای که از طرف دانشکده علوم پزشکی ارائه می‌شود می‌پردازیم. در دو گزارش دیگر، خدمات مشاوره‌ای اداره بهزیستی (اینجا) و اداره آموزش و پرورش (اینجا) را خواهید خواند.
اکبری‌زاده: از سال ۹۵ کار در حوزه سلامت روان را شروع کردیم
دانشکده علوم پزشکی در هر سه زیرمجموعه‌ی خود مشاورانی آماده دارد، چه در خود دانشکده (برای دانشجویان)، چه در بیمارستان امیرالمومنین علی(ع) و همچنین در درمانگاه‌ها یا مراکز جامع خدمات سلامت.
مریم اکبری‌زاده، کارشناس مسئول سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد در معاونت بهداشت دانشکده، به سوالات ما درباره‌ی این خدمات مشاوره پاسخ می‌دهد. اکبری‌زاده اهل شرفویه است و در دو رشته تحصیل کرده است: مامایی و روانشناسی. او می‌گوید: «روانشناسی را از پایه شروع کردم و این جوری نبوده در ادامه تحصیلات تکمیلی رشته مامایی من باشد. در حال حاضر نیز دانشجوی ارشد رشته روانشناسی هستم.»
او درباره‌ی سابقه‌ی حضورش در گراش نیز می‌گوید: «من حدود ۱۳ سال سابقه کار دارم. فعالیتم در گراش از سال ۸۸ شروع شده، یعنی حدود ۱۱ سال است افتخار خدمت به مردم گراش را دارم. از سال ۸۸ تا سال ۹۷ من در حوزه‌ی رشته‌ی مامایی فعالیت داشتم و از سال ۹۷ به بعد در حوزه‌ی سلامت روان هم فعالیتم را شروع کردم و بنا بر صلاح‌دید مسئولان دانشکده، حوزه‌ی فعالیت من در معاونت بهداشت دانشکده علوم پزشکی گراش و سمت کارشناس مسئول سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد است.»
اکبری‌زاده درباره‌ی شروع به کار دانشکده در حوزه‌ی سلامت روان نیز می‌گوید: «ما از سال ۹۵ کارمان را با سلامت روان اولیه شروع کردیم و کم‌کم حوزه‌های بیشتری اضافه شد. در حال حاضر حوزه‌ی سلامت اجتماعی داریم و حوزه‌ی سلامت و پیشگیری از مصرف مواد الکل و دخانیات هم اضافه شد. اکنون در این سه حوزه به جد کار می‌کنیم. در واقع، از نیمه دوم سال ۹۵، وزارت بهداشت با طرح تحول سلامت، کارشناسان روان در رشته‌ی تخصصی و روانشناسی بالینی را وارد خدمات بهداشتی کرد تا بتوانند خدمات رایگان در اختیار مردم قرار دهد.»
خدمات در سه سطح: مراقب سلامت، روانشناس، روانپزشک
اکبری‌زاده درباره‌ی نوع خدماتی که در حوزه‌ی سلامت روان در مجموعه علوم پزشکی ارائه می‌شود توضیح می‌دهد: «خدماتی که ما ارائه می‌دهیم در سه سطح است. سطح اول توسط مراقب سلامت در پایگاه‌های پزشک خانواده انجام می‌شود؛ یعنی هر فردی که یک پزشک خانواده دارد، یک پزشک مراقب سلامت هم دارد. روند کار ما به این شکل است: هر فردی که به پزشک خانواده مراجعه می‌کند، اول پیش مراقبت سلامتش خدمات اولیه مراقبت را دریافت می‌کند. یکی از خدماتی که هر فردی از گروه سنی ۵ سال به بالا تا سالمند دریافت می‌کند، غربالگری اولیه سلامت روان است. برای افراد پرسشنامه‌ای تکمیل می‌شود و اگر حتی در جواب یک سوال پرسش‌نامه بگوید این مشکل را دارد، آن فرد سریعا به پزشک ارجاع داده می‌شود. پزشک از نظر جسمی ایشان را معاینه می‌کند و غربالگریِ تکمیلیِ روان را برای این فرد انجام می‌دهد. اگر پزشک، تشخیص مراقبت سلامتش را تایید کرد و اختلالات روانی شدید بود، فرد را به روانپزشک ارجاع می‌دهد؛ اما اگر مشکل فرد با یک مشاور روانشناسی حل می‌شود، این فرد را به روانشناس علوم پزشکی ارجاع می‌دهد.»
«در سطح دوم، روانشناس طبق پروتکل‌های وزارت بهداشت، اقدامات و مداخلاتش را شروع می‌کند. روانشناس دو کار را انجام می‌دهد: هم پیشگیری می‌کند و هم درمان. یعنی ما هم یک سری آموزش‌ها را هم برای خانواده‌ها و کودکان در حوزه‌ی پیشگیری ارائه می‌کنیم، از جمله مهارت‌های زندگی و مهارت‌های فرزندپروری.»
«اما ممکن است برخی افراد دچار اختلالات شدید باشند و در کنار اقدامات روانشناس، نیاز به دارودرمانی هم داشته باشند. این افراد به سطح سوم که همان روانپزشک یا متخصص اعصاب و روان در بیمارستان است، ارجاع داده می‌شوند.»
او از سطح چهارمی نیز صحبت می‌کند که البته در گراش ارائه نمی‌شود: «سطح چهارمی هم داریم که اگر روانپزشک احساس کند بیمار با دارودرمانی هم درمان نشود، مثل بیماران سایکوی شدید، آنها را به بیمارستان‌های روانی ارجاع می‌دهد.»
هنوز مردم رغبت ندارند، با این که خدمات ما مجانی است.
مسئول سلامت روان معاونت بهداشت دانشکده می‌گوید: «اوایل نسبت به هزینه‌ای که وزارت بهداشت متحمل شده بود، آنقدر فرهنگ‌سازی نشده بود و مردم از حضور روانشناسی که در مرکز خدمات جامع سلامت، خدمت رایگان ارائه می‌دهد اصلا آگاه نبودند و یا آنهایی که آگاه بودند این رغبت را نداشتند. حتی مردم به خاطر تابلو «سلامت روان» حاضر به حضور در اتاق نبودند! این باعث شد که ما اتاق روانشناس را جابه‌جا کنیم. البته الان شهرستان در وضعیت سال ۹۵ نیست. الان افراد خودشان به اتاق روانشناس مراجعه می‌کنند، هر چند هنوز ترس و استرس از مشاوره وجود دارد، اما پیشرفت زیادی داشتیم، تا جایی که گاه در یک سال بالای ۴۰۰ تا ۵۰۰ خدمات مشاوره را در هر سه حوزه سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد ارائه می‌دهیم.»
به روانشناس و مشاوران غیر بومی بیشتر مراجعه می‌کنند.
اکبری‌زاده درباره‌ی ترجیح مراجعه‌کنندگان نیز می‌گوید: «ما تاکنون هر تعداد مراجعه‌کننده که داشته‌ایم، بحث سن برایشان ملاک نبوده است، ولی بومی یا غیر بومی خیلی برایشان مهم است. به همین خاطر سعی کردیم مخصوصا در بخش روانشناس از فردی غیر بومی استفاده کنیم. البته این یک چیز طبیعی است و افراد در شهرهای بزرگ هم ترجیح می‌دهند با کسی که نمی‌شناسد صحبت کنند. چون بحث روان یک محرمانگی دارد و ناآشنا بودن می‌تواند بیشتر کمک کند.»
مردم سال به سال به نیازشان به روانشناس و مشاوره آگاه می‌شوند
مریم اکبری‌زاده درباره تغییر تدریجی دیدگاه‌ها نیز صحبت می‌کند: «در خصوص میانگین تعداد مراجعه‌کنندگان، سال به سال خیلی بهتر می‌شود، چون هم نیاز مردم در بحث روان و روانشناس بیشتر شده، یعنی مردم خیلی راحت این نیاز را در درون خودشان دارند و آگاه شده‌اند که اگر یک فرد افسرده است، نیاز به روانشناس دارد و می‌تواند کمک کند و در دسترس است. قبلا در دسترس نبود و مردم خیلی اهمیت نمی‌دادند و این باعث می‌شد شدت پیدا کند و نهایتا دچار یک اختلال شود.
تعداد مراجعین ما خیلی زیادتر شده، حتی طوری است که روزانه برای روزهای دیگر باید نوبت‌دهی انجام شود تا بتوانیم یک کار اصولی را انجام دهیم. ما طبق اصول و پروتکل وزارت بهداشت پیش می‌رویم، یعنی فردی که افسرده است، ۴ جلسه مشاوره را باید بیاید؛ یا فردی که کودک‌آزاری دارد باید ۳ جلسه برای خود کودک و ۳ جلسه برای خانواده کودک گذاشته شود.»
اکبری‌زاده به درصد بالای مراجعه‌کنندگان بومی نیز اشاره می‌کند: «ما خدمات رایگان ارائه می‌دهیم، در نتیجه مشاوره‌های غیر بومی را در اولویت دوم قرار داده‌ایم و اولویت اول ما، مراجعین بومی هستند. بالای ۹۵ درصد مراجعین ما بومی و گراشی هستند و خیلی درصد کمی هستند که ممکن است به عنوان مهمان و غیر بومی باشند.»
مردان کمتر از زنان و کودکان به سراغ روانشناس می‌روند
این کارشناس سلامت روان می‌گوید: «در خصوص شناخت حوزه‌ی ما، مردم خیلی بهتر شده‌اند ولی هنوز خیلی به کار نیاز داریم. ما به تبلیغات موسسات بومی شهرستان در سایت‌ها، فضای مجازی، نشریات بومی قطعا نیاز داریم. بحث سلامت روان واقعا نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و این فرهنگ‌سازی باید اتفاق بیافتد تا افراد قبول کنند که احتمال دارد دچار مشکل روحی و روانی شده باشند و به کمک نیاز دارند.»
«در حال حاضر، مشکلی که با آن مواجه هستیم، عدم مراجعه مردان است. ما خدماتمان برای تمام گروه‌های سنی است و برای زنان و مردان؛ ولی متاسفانه مردها حضور پیدا نمی‌کنند و ما نمی‌توانیم آنطور که باید و شاید به آنها هم خدمت روان بدهیم. یعنی ما حدود ۵۹ درصد جمعیت را غربالگری سلامت روان اولیه کرده‌ایم، که از بین اینها شاید کمتر از ۱۵ درصد مردها هستند! بیشتر خدمات برای خانم‌ها و کودکان است و اگر در این خصوص فرهنگ‌سازی شود که مردها هم اهمیت بدهند به سلامت روانی‌شان، خیلی خوب می‌شود و نتیجه‌بخش خواهد شد.»
بهرامی، مشاور دانشجویان: شوهای روانشناسی مخرب است
یکی از حوزه‌های فعال دانشکده‌ی علوم پزشکی در زمینه‌ی سلامت روان، حوزه‌ی مشاوره‌ی دانشجویی است. عاطفه بهرامی، مسئول واحد مشاوره در دانشکده، فعالیت‌ها و مسائل این حوزه را توضیح می‌دهد. بهرامی ۳۲ ساله و اصالتا میمندی، اما ساکن شیراز است. او فوق لیسانس روانشناسی بالینی دارد و از مرداد ۹۶ کارش را در گراش آغاز کرده است.
بهرامی می‌گوید: «به دلیل اینکه گروه هدف من دانشجویان هستند، عمده‌ی حوزه‌ی کاری من در زمینه مسائل این قشر از جامعه است: افسردگی، اضطراب، روابط بین فردی، افت تحصیلی، و …. ما در واحد مشاوره به سه روش خدمات ارائه می‌دهیم: حضوری، تلفنی و مجازی. اگر بخواهیم میانگین این سه روش را در نظر بگیریم، تقریبا روزانه بین ۴ الی ۷ نفر مراجعه‌کننده داریم.
«فکر نمی‌کنم در سطح شهر افراد زیادی با من آشنا باشند، چرا که گروه هدف من دانشجوها هستند. اما از طریق بعضی از همکاران، افرادی به من معرفی شده‌اند که نیاز به مشاوره داشته‌اند. از این طریق متوجه اهمیت حضور متخصصین در حوزه سلامت روان و مشاوره در سطح شهر گراش شده‌ام و به لطف و امید خدا برنامه‌هایی دارم که در آینده‌ی نزدیک فعالیت‌ها و آموزش‌های بیشتری به لحاظ ارتقا سطح سلامت روان در شهر گراش با همکاری مسئولین انجام بدهم.»
باید زیرساخت‌های استفاده از روانشناس و مشاور را فراهم کنیم
او در ادامه می‌گوید: «مهم‌ترین قدم برای بحث مشاوره و روانشناسی این است که ما اول زیرساخت‌های استفاده از روانشناس و مشاور را در شهرستان آماده کنیم. ما کلا در ایران مشکل این را داریم که مردم دید مناسبی نسبت به مراجعه کردن به روانشناس و روانپزشک ندارند. البته این اواخر شرایط خیلی بهتر شده است، اما همچنان این گاردها و مقاومت‌ها در شهرستان‌های کوچک خیلی به مراتب بیشتر است. در نتیجه نیاز است که فرهنگ‌سازی کنیم تا مردم متوجه باشند که به موقع مراجعه کردن به مشاور و روانشناس، چقدر می‌تواند از درصد بالایی از آسیب‌ها و اختلالات جلوگیری کند.»
شوهای روانشناسی آسیب‌زننده و مسموم است.
عاطفه بهرامی اشاره‌ای به تاثیرات مخرب شوهای روانشناسی و مشاوره‌های غیر علمی هم می‌کند و می‌گوید: «حرف دل من به عنوان یک روانشناس، مخرب بودن شوهای شبه‌روانشناس‌ها است، یعنی کسانی که شاید یا مدرک تحصیلی روانشناسی ندارند، یا این که شاید مدرک آن را داشته باشند به ظاهر، ولی حداقلِ صلاحیتِ علمی را هم ندارند اما شروع می‌کنند به برگزاری یک سری شوها به اسم همایش و کارگاه و با حرف‌های ناعلمی خودشان افکار مردم را مسموم می‌کنند. این قضیه می‌تواند بسیار آسیب‌زننده باشد. در واقع ما به آدم‌هایی که هیچ قابلیت و صلاحیتی ندارند، اجازه می‌دهیم که در جامعه یک سری همایش‌ها را برگزار کنند و ذهن مردم را با پاسخ‌های نادرستشان مسموم کنند.»
«من این قضیه را یکی دو بار در گراش هم دیده‌ام، و واقعا نیاز است این موضوع کنترل شود. چرا اجازه داده می‌شود به این افراد که خیلی راحت یک سری برنامه‌هایی را برگزار کنند و یک سری مطالب کاملا ناعلمی را در آن برنامه‌ها عنوان کنند؟ وقتی من این مطالب را می‌شنوم و یا فیلم آن را می‌بینم، واقعا نگران میشوم که واقعا مردم چه بلایی ممکن است سرشان بیاید با این حرف‌هایی که دارند می‌شنوند. اینها فقط آدم‌هایی هستند که شاید فن بیان خوبی داشته باشند، و از این طریق یک سری افراد را جذب خودشان می‌کنند؛ غافل از این که مردم واقعا لطمه زیادی می‌خورند. کاش می‌توانستیم این قضیه را در شهرستانمان پیگیری کنیم و اجازه ندهیم یک سری افراد نابلد شروع به برگزار کردن شوهای شبه روانشناسی کنند.»
مطالب مرتبط:
http://www.gerishna.com/archives/106270
http://www.gerishna.com/archives/106320