هفت‌برکه – گریشنا: در هفته‌ی مبارزه‌ی با مواد مخدر قرار داریم و روز جمعه، ششم تیرماه، روز جهانی مبارزه با مواد مخدر است. به همین مناسبت، با مدیران اداره‌ی درمان سوء مصرف مواد که یکی از نهادهای فعال در زمینه‌ی کنترل اعتیاد و کم کردن آسیب‌های اجتماعی آن است، گفتگو کرده‌ایم. دکتر گلکار، مدیر و پزشک مسئول این کلینیک، و احمد حقیقی، سرپرست سابق این کلینیک، از رویکردهای اصلی و عملکرد این مرکز در دو سال اخیر صحبت کردند. این اداره که در ابتدای بلوار سپاه، طبقه فوقانی ساختمان سعادت، قرار دارد، زیر نظر معاونت درمان دانشکده علوم پزشکی گراش است و تیرماه ۱۳۹۵ افتتاح شد. (خبر در گریشنا)
دکتر گلکار، پزشک عمومی، از پنج سال گذشته در شهرستان گراش حضور دارد. او دو سال پزشک اورژانس بیمارستان گراش بوده و از دو سال گذشته نیز در این مرکز فعالیت داشته است. او از بهمن‌ماه ۹۸، بعد از بازنشستگی احمد حقیقی، مدیریت این مرکز را نیز به صورت همزمان بر عهده دارد.
احمد حقیقی نیز بعد از بازنشستگی، هنوز ارتباطش را با این مرکز حفظ کرده است. او علاوه بر مدیریت این مرکز از مهرماه ۱۳۹۷ تا بهمن ۱۳۹۸، سابقه‌ی مدیریت چندساله در بیمارستان در بخش داروخانه، حسابداری و اداره امور عمومی را نیز دارد.
اعتیاد را یک بیماری می‌دانیم، نه جرم.
دکتر گلکار، مدیر اداره درمان سوء مصرف مواد شهرستان گراش، با ارائه‌ی یک گزارش اجمالی از مرکز شروع می‌کند: «من حدود دو سال است که در این مرکز فعالیت دارم. در ابتدای راه، طرح بیماریابی را داشتیم، که بسیار موثر بود. در روزهای اولی که به اینجا آمده بودم، حدود ۵۰ بیمار در این مرکز تحت درمان بود، اما با بیماریابی، الان افراد تحت درمان این مرکز حدودا سه برابر شده است. با توجه به افزایش چشم‌گیری که در یک سال گذشته داشته‌ایم، شاید یکی از موفق‌ترین مراکز فارس در این زمینه باشیم. بیماران ما خاص گراش نیستند و از کل شهرستان مراجعه‌کننده داریم. با وجود اینکه ما هیچگونه تبلیغی نداشته‌ایم، مراجعهکنندگان ما اکثرا به صورت تبلیغات فردبه‌فرد جذب می‌شوند. وقتی یک فرد مراجعه می‌کند و از خدمات راضی است، به بقیه افراد هم پیشنهاد می‌دهد تا تحت درمان این مرکز باشند.»
مدیر مرکز درمان سوء مصرف مواد رویکرد اصلی این مرکز را نیز اینگونه توضیح می‌دهد: «از نظر ما، اعتیاد یک بیماری و یک اختلال ذهنی و مغزی است. به خاطر دارم قبل‌ترها روی تابلوهای تبلیغاتی در شهرهای بزرگ‌تر دیده می‌شد که زده‌اند «اعتیاد یک بیمارست و فرد معتاد یک بیمار است نه مجرم.» ما پزشکان پس از مشاهده شواهد و تحقیقات زیاد، به این نظریه رسیده‌ایم که اعتیاد یک اختلال ذهنی و مغزی است، و باید از طریق پزشکی این بیماری را کنترل و درمان کرد. فرق این مرکز با مراکز دیگر همانند کمپ‌های ترک اعتیاد این است که اینجا به فرد معتاد به دید یک بیمار نگاه می‌کنیم و برایش جلسات مشاوره می‌گذاریم و دارو تجویز می‌کنیم.»
اولویت ما بازگشت فرد به جامعه است، نه ترک
دکتر گلکار هدف اصلی این مرکز را درمان سو مصرف مواد و بازگرداندن فرد معتاد به بطن جامعه می‌داند. «قبول کردن این جریان که فرد معتاد یک بیمار است برای جامعه و خود فرد بسیار سخت است، چون اعتیاد گاهی یک سری ناهنجاری‌ها و بزهکاریهای اجتماعی را داشته است و به همین خاطر وقتی اسم معتاد می‌آید، تمامی این‌ها برای فرد تداعی می‌شود. در نتیجه وقتی ما می‌گوییم شما یک بیمار هستید، کمی برایشان سخت است. هدف اصلی ما درمان سوء مصرف مواد مخدر است. از اسم مرکز هم مشخص است که در جامعه به اسم مرکز ترک اعتیاد یا MMT (مخفف methadone maintenance treatment ) شناخته می‌شود، و ما از طریق تجویز دارو، سعی می‌کنیم مصرف بیمار را کنترل کنیم و او را قادر به بازگشت به جامعه کنیم. بیماری که به اینجا مراجعه می کند این را پذیرفته است که سوء مصرف دارد و این را یک عیب را برای خود می‌داند. ما او را تحت درمان مداوم قرار می‌دهیم تا کم‌کم به سمت ترک کردن کامل پیش می‌رود. این روند برای افراد مختلف متفاوت است و شاید سال‌ها باید ادامه داشته باشد.»
بدین ترتیب، گلکار اولویت اصلی مرکز را ترک نمی‌داند و می‌گوید: «اولویت ما شاید ترک دادن نباشد. اولویت این است که فرد به محیط زندگی و اجتماع برگرد و بتواند اعتماد به نفس سابق را داشته باشد. وقتی فرد به جامعه و خانواده برگشت و به این اعتقاد و اراده رسید که سوء مصرف دارد، کم‌کم وارد پروسه درمان می‌شویم و این پروسه را به آرامی طی می‌کنیم، به طوری که عوارض جسمی برای فرد بیمار نداشته باشد. ما به آنها می‌گوییم که می‌خواهیم شما را از پای منقل بلند کنیم و پای سفره کنار خانوده‌‌تان بنشانیم؛ تا آن هزینه‌ای که صرف خرید مواد می‌شود، صرف خانواده شود و برای تهیه مواد ناچار به دزدی و بزهکاریهای اجتماعی نشوند.»
دکتر گلکار می‌گوید بیشترین مخدر رایج بین این افراد، تریاک و شیره است که بعد از مدتی به مواد قوی‌تری هچون هرویین روی می‌آورند.
کاهش ابتلا به ایدز و هپاتیت هم هدف ماست
مدیر مرکز درمان سو مصرف مواد مخدر شهرستان گراش یکی دیگر از اهداف این مرکز را کاهش آمار بیماری‌هایی که از راه تزریقات ناامن منتقل می‌شوند، همانند HIV و هپاتیت، دانست و اظهار داشت: «سال ۷۷ آمار مبتلان به ایدز که از طریق تزریقات و سرنگ آلوده مبتلا شده بودند به شدت در حال افزایش بود. وزارت‌خانه به این نتیجه رسید که داروهای ترک اعتیاد را به سمتی ببریم که افراد به سمت تزریق کشیده نشوند و به این اهداف تعیین شده هم رسیده‌اند و آمار کاهش پیدا کرد. نگران‌کننده‌ترین بخش اعتیاد برای خانواده‌ها، در کنار آسیب‌ها و بزهکاریهای اجتماعی، تزریق و ابتلا به HIVو هپاتیت است.»
دکتر گلکار با اشاره به طرح غربالگری HIV و هپاتیت در شهرستان گراش گفت: «در سال گذشته، برای تمام بیماران این مرکز با کمک معاونت درمان دانشکده علوم پزشکی و شبکه بهداشت و درمان گراش غربالگری هپاتیت و HIV انجام شده است. معمولا بیمارانی که مراجعه می‌کنند مشاهده می‌شود که سابقه تزریق هم داشتند، پس باید غربالگری شوند تا برای انجام خدمات دیگری مثل دندانپزشکی و درمانی آگاهی کامل داشته باشیم.»
همکاری دانشکده علوم پزشکی از هر نظر کامل بوده است
احمد حقیقی، سرپرست سابق اداره درمان سو مصرف مواد مخدر شهرستان گراش است که بهمن‌ماه ۹۸ بازنشسته شده و همچنان به صورت داوطلبانه با مرکز همکاری دارد. از او درباره‌ی میزان همکاری‌های دانشکده علوم پزشکی و بیمارستان امیرالمومنین(ع) با این مرکز در طی حضورش می‌پرسیم. حقیقی می‌گوید: «این مرکز زیر نظر معاونت درمان دانشکده علوم پزشکی شهرستان گراش است. باید بگویم از هر نظر دکتر احمد عبدالهی و دکتر سیدجواد محقق، رییس و معاون درمان دانشکده علوم پزشکی، با ما همکاری داشته‌اند. این مرکز هزینه‌اش دولتی است و گاهی اگر بیماری داشته باشیم که توان پرداخت هزینه را نداشته باشند، دکتر از ما می‌خواهند که به صورت رایگان یا نیم‌بها بیمار تحت درمان قرار بگیرد.»
احمد حقیقی در مورد همکاری با نهادهای دیگر هم توضیح می‌دهد: «بهزیستی برای ارجاع بیمار با ما همکاری دارند و ما هم با هزینه بسیار پایین این خدمات را به افراد مراجعه‌کننده ارائه می‌دهیم.»
خدمات مرکز گراش در منطقه منحصربه‌فرد است
حقیقی اعتقاد دارد مرکز گراش در منطقه منحصربه‌فرد است. او در ادامه خصوصیاتی را که باعث رسیدن به چنین جایگاهی شده است برمی‌شمرد: «در این مرکز، دکتر مسئول از صبح تا پایان وقت حضور دارد. در مراکز دیگر چنین امکانی وجود ندارد، و پزشک به مدت محدود حضور دارد. اما آقای دکتر گلکار به طور مداوم خودشان پیگیر پرونده‌ها و وضعیت مراجعهکنندگان هستند و برای هر کدام از آنها وقت می‌گذارند و مرتب ویزیت می‌کنند. علاوه بر این، ما خدمات روانپزشکی هم ارائه می‌کنیم، و روانپزشک بیمارستان به صورت مرتب در مرکز حضور می‌یابد و بیماران را به شکل مجانی ویزیت می‌کند. اینجا به خاطر مشکل مالی دست رد به سینه‌ی هیچ بیماری نمی‌زنیم و با آغوش باز استقبال می‌کنیم و تحت درمان قرار می‌دهیم.»
دکتر گلکار هم در ادامه می‌گوید: «با همکاری معاونت درمان دانشکده علوم پزشکی، یک روز در هفته دکتر روانپزشک به مرکز می‌آید و تمامی بیماران را ویزیت می‌کند و حتی این ویزیت به صورت خانوادگی در درمانگاه بیمارستان است و به صورت رایگان تحت مشاوره و درمان قرار می‌گیرند. همچنین در حال رایزنی و تعامل با شرکت‌های بیمه‌ی سلامت و تامین اجتماعی هستیم تا همین هزینه ۱۰۰ هزار تومان هم از روی دفترچه پرداخت شود تا بیماران کمتر دغدغه هزینه داشته باشند. علاه بر این، یکی از اثراتی که داروهای مخدر دارند تخریب مینای دندان است که با هماهنگی‌هایی که با جناب دکتر محقق، معاونت درمان دانشکده، انجام شده قرار است با حداقل تعرفه انجام شود. البته این مسائل فعلا به خاطر شیوع ویروس کرونا دچار اخلال شده و قرار است بعد از پیک دوم شروع به کار شود.»
لذت کمک کردن به بیماران
دکتر گلکار لذت‌بخش‌ترین مرحله در این کار را اشتیاق بیمار به ترک می‌داند: «برای من بسیار لذت‌بخش است که بعد از کنترل سوء مصرف و کم کردن دوز مواد، بیمار می‌گوید «دکتر کمک کن تا ترک کنم». در حال حاضر سه مورد ترک هم داشته‌ایم که بسیار خوشحالم از این بابت؛ و چنان تغییری در زندگیشان ایجاد شده که می‌تواند تشویقی برای بقیه بیماران هم باشد.»
او در مورد ترک دادن بیماران اضافه می‌کند: «ترک دادن سریع بیماران مثل یک شمشیر دو لبه است، اگر بیش از اندازه به بیمار برای ترک فشار بیاوریم و در مدت زمان کوتاهی بخواهیم اینکار را انجام دهیم ممکن است دچار لغزش شوند و مجدد به سوی مواد مخدر بازگردند؛ از طرفی هم اگر مدت درمان طولانی شود، بدن به دارو عادت می‌کند. پس باید محتاطانه و آرام طبق شرایط روحی و جسمی بیمار پیش رفت تا پروسه درمان و ترک به پایان برسد. بیمارانی که ترک کردند، به صورت هفتگی به ما سر می‌زند و خدا را شکر دچار لغزش نشده‌اند.»
مدیر اداره درمان سوء مصرف مواد در پایان گفت: «یکی از دلایلی که خیلی موافقتی با کمپ ندارم، همین لغزش بعد از ترک است. بیمار مواد مخدر را برای خود یک پناهگاه و مسکن برای فرار از مشکلات می‌داند. وقتی او چند هفته در کمپ است و ترک می‌کند و به جامعه برمی‌گردد، شاید با کوچکترین اتفاق و تنش در محیط کار مجدد دچار لغزش شود به طرف مواد مخدر برود. ولی در این سیستم درمانی، پروسه با دارو درمان می‌شود. برای همین مهم است که ما ارتباط خود را با بیمار حفظ کنیم و میزان مصرف را آهسته کاهش بدهیم تا به مرحله ترک برسد.»
احمد حقیقی هم در انتهای مصاحبه وعده می‌دهد: «احتمالا در آینده نزدیک، مجوز درمان مصرف مشروبات الکلی را هم در مرکز خواهیم داشت. وزارت‌خانه برای این بخش هم برنامه‌هایی دارد، و برای این مورد هم از طرف دانشکده اقدام شده است.»
