هفت‌برکه – گریشنا: سوالی که ذهن بسیاری از مردم را در این روزها درگیر کرده است، لزوم استفاده از ماسک و انتخاب مناسب‌ترین نوع ماسک برای جلوگیری از شیوع کرونا است. جلال ایزدی، کارشناس فوریت‌های پزشکی و مسئول پیشین اورژانس گراش، در این نوشته به این سوال جواب می‌دهد.
جلال ایزدی: با توجه به شیوع بیماری ویروس کرونا در کشور، تاکید وزارت بهداشت و درمان بر رعایت موارد مراقبتی و بهداشتی و شستشوی مداوم و صحیح دست‌ها، پوشیدن دستکش، رعایت فاصله حداقل یک‌متری نسبت به افراد و زدن ماسک است. با این حال، بعضی افراد در انتخاب نوع ماسک دچار سردرگمی هستند و ممکن است از نوع اشتباهی از ماسک استفاده کنند. در این مطلب به راهنمایی در مورد بهترین نوع ماسک جهت پیشگیری از ویروس کرونا و مدت زمان استفاده از ماسک‌ها می‌پردازیم.
راه‌های انتقال بیماری عفونی
انتخاب نوع ماسک بر اساس سطح حفاظت مورد نیاز به راه انتقال بیماری و عامل عفونی وابسته است. راه‌های انتقال بیماری عفونی عبارتند از:
۱. انتقال از راه تماسی contact precaution که به صورت مستقیم با فرد آلوده و یا غیرمستقیم بر اثر شی آلوده می‌باشد. یکی از مهمترین و شاید معمول‌ترین راه انتقال میکروارگانیسم‌ها، از طریق تماس مستقیم با بیمار و یا غیرمستقیم از طریق یک فرد یا شیء آلوده است. تماس مستقیم می‌تواند به صورت تماس خون و ترشحات آلوده بیمار با مخاط یا پوست زخمی یا از طریق صدمه‌ی نافذ توسط یک جسم تیز و برنده باشد. انتقال به طور غیر مستقیم نیز می‌تواند به صورت آلودگی دسته‌ی کارکنان بعد از تماس با بدن بیمار یا اشیا آلوده و انتقال از طریق دست آنها از طریق وسایل و ملزومات پزشکی آلوده بیمار که یکبار مصرف نبوده و به خوبی گندزدایی و استریل نشده‌اند باشد.
۲. انتقال از راه قطرات تنفسی droplet precaution (ذرات با قطر بیشتر از ۵ میلی‌میکرون). بیماری کرونا از این نوع است. انتقال برخی میکروارگانیسم‌ها از طریق ذرات حاوی آنها، مانند قطرات تنفسی بیماران که طی عطسه و سرفه ایجاد می‌شود اتفاق می‌افتد. به دلیل قطر بیشتر از ۵ میلی‌میکرون این میکروارگانیسم‌ها، آنها نمی‌توانند به مدت زیاد و نیز مسافت‌های طولانی در هوا معلق باشند، آنها به صورت مستقیم به مخاط‌های چشم دهان و بینی افراد حساس که در نزدیک بیماران (یعنی در فاصله‌ی کمتر از یک متر) قرار دارند وارد و سبب ایجاد عفونت در آنها می‌شوند. لذا پوشش کامل چشم، بینی و دهان یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری است.
۳. انتقال از طریق ائروسل یا هواییAirborne precaution (ذرات کوچکتر از ۵ میلی میکرون). انتقال ذرات بسیار کوچک (کمتر از ۵ میلی‌میکرون) به راه‌های تنفسی و ورود آنها به راه‌های هوایی تحتانی و آلوئول‌ها می‌تواند سبب بروز بیماری گردد. این ذرات آن قدر کوچک و کم‌وزن هستند که می‌توانند تا مدت‌ها در هوا معلق بمانند و در فواصل زیادتر (بیشتر از یک متر) در اتاق بیمار انتشار یابند و در صورت تنفس شدن، توسط سیستم فوقانی تنفس قابل فیلتر شدن نیستند و به راه‌های تحتانی می‌رسند.
انواع ماسک‌های پزشکی و کاربرد آنها
۱. ماسک‌های معمولی دولایه و کشدار: این ماسک‌ها دهان و بینی را می‌پوشانند اما به صورت نمی‌چسبند و در شرایط عمومی پزشکی استفاده می‌شوند. این ماسک‌ها برای محافظت یک‌طرفه، یعنی جلوگیری از خروج مایعات بدن و ورود آنها به هوا کاربرد دارند؛ به طور مثال، برای جلوگیری از سرفه و عطسه طراحی شده‌اند و در برابر خون مقاوم نیستند.
۲. ماسک‌های جراحی سه‌لایه‌ی بنددار: این ماسک‌ها در برابر خون، ترشحات و حدود ۹۵ درصد در برابر ذرات باکتری مقاوم هستند و چون بیشتر از ماسک‌های معمولی به صورت می‌چسبند، مانع تماس‌های مکرر دست‌ها با صورت، به ویژه دهان و بینی می‌شوند و محافظی در برابر ویروس‌ها هستند. طبق یک مطالعه، ما به طور متوسط ۱۹ بار در ساعت صورت خود را لمس می‌کنیم و در نتیجه می‌توانیم عوامل میکروب‌زا را به دست‌ها و سپس به صورت خود منتقل کنیم. بنابراین استفاده از ماسک جراحی در این موارد مفید واقع می‌شود.
توجه: گفتنی است که استفاده از ماسک‌های بدون فیلتر بیش از دو ساعت پی‌درپی توصیه نمی‌شود.
۳. ماسک‌های فیلتردار برای حفاظت فردی: این ماسک‌ها محکم هستند و به منظور پوشش‌دهی کامل به صورت طراحی شده‌اند و کاملا به صورت می‌چسبند. این ماسک‌ها هوای تنفس‌شده را فیلتر می‌کنند و برای حفاظت دوطرفه طراحی شده‌اند و در برابر خون و ترشحات مقاوم هستند. ماسک فیلتردار N95 و N99 و N100 چند نوع مختلف از این ماسک‌هاست که با استاندارد آمریکایی ساخته می‌شود و این روزها اسمشان بیشتر شنیده می‌شود. ماسک ffp نیز از همین نوع است که با استاندارد اروپایی ساخته می‌شود و به سه دسته طبقه‌بندی می‌شود: ffp1- ffp2 – ffp3.
در نوع دیگری از این ماسک‌ها، یعنی ماسک فیلتردار کربن اکتیو یا کربن‌دار، لایه‌هایی از کربن فعال‌شده (کربن اکتیو) به منظور حفاظت در مقابل گازها و بخارها در نظر گرفته می‌شود که باعث می‌شود بوی آلودگی و گازهای مضر هوا به داخل ماسک نفوذ نکند.
تفاوت بین ماسک پزشکی و یک ماسک N95
ماسک N95 وسیله‌ای است که برای جلوگیری از ۹۵% ذرات بسیار کوچک استفاده می‌شود. برخلاف ماسک‌های پزشکی، ماسک N95 با امنیت بیشتری روی صورت و پوست شما قرار می‌گیرد و قادر است ذرات موجود در هوا را فیلتر کند. در حالی که یک ماسک N95 می‌تواند ۹۵ درصد ذرات بسیار کوچک را مسدود کند (بسیار کوچک که ۰/۳ میکرون در نظر گرفته می‌شود) هنوز ۵ درصد احتمال وجود دارد که ذرات مضر بتوانند در دستگاه تنفس نفوذ کنند. هر نوع ماسک N95 باید با دستورالعمل‌های دقیق از سازنده تهیه شود و توضیح دهد که چگونه می‌توان از آن استفاده کرد.
تاریخ انقضا و عمر مفید استفاده از ماسک فیلتردار
به طور عمومی، عمر مفید ماسک فیلتردار N95 و ffp2 می‌تواند تا ۸ ساعت کاری باشد، اما به طور کلی در چند حالت زیر باید ماسک فیلتر دار N95 یا ffp2 تعویض شود:
۱. اگر قالب کاسه‌ای‌شکل ماسک فرم خود را از دست داده باشد و یا روی صورت محکم نچسبد و باعث نشت هوای بیرون به درون ماسک شود.
۲. اگر با وجود زدن ماسک روی صورت، بوی دود و هوای آلوده از بیرون را احساس می‌کنید.
۳. اگر فیلتر ماسک کثیف شده باشد و آلودگی‌ها و گرد و غبار روی سطح آن دیده شود که قابل تمیز شدن نباشد.
۴. آغشته شدن به خون، ترشحات و یا هر عامل عفونی دیگر از بیمار.
۵. افزایش قابل توجه به مقاومت تنفسی.
توصیه‌ی جدی: استفاده ۴ ساعت مداوم از ماسک N95 می‌تواند سبب بروز بیماری‌های جدی ریوی گردد. لذا استفاده از این ماسک جهت افرادی که علائم بیماری و یا ارتباط نزدیک با شخص بیمار را ندارند، توصیه نمی‌شود.
نتیجه‌گیری: کدام ماسک را بخریم؟
بیماری ویروس کرونا از نوع تماسی و قطرات تنفسی با ذرات با قطر بیش از ۵ میلی‌میکرون است. با توجه به شرایط کنونی و کمبود ماسک بخصوص ماسک N95، مناسب‌ترین ماسک‌ها جهت پیشگیری از انتقال عفونت اینهاست: یک) ماسک‌های معمولی دولایه‌ی کشدار؛ دو) ماسک جراحی سه‌لایه‌ی بنددار، سه) ماسک فیلتردار از نوع ffp1 که جهت ذرات بزرگتر از ۵ میکرون با فیلتراسیون ۸۰ درصد است.
ماسک N95 برای افرادی لازم است که می‌خواهند بیمار مشکوک مبتلا به کرونا را ویزیت کنند و اقدامات درمانی انجام دهند. در نتیجه لزومی ندارد که همه‌ی افراد از ماسک N95 استفاده کنند.